Του Κώστα Ράπτη
Σύμφωνα με έρευνα του “Ευρωβαρόμετρου” το περασμένο φθινόπωρο οι πολίτες της Σλοβακίας κατονόμαζαν ως σημαντικότερο ζήτημα για τη χώρα τους τον πόλεμο στη γειτονική Ουκρανία. Όμως ήταν μοιρασμένοι ακριβώς στη μέση ως προς το ερώτημα, αν η πρέπουσα απάντηση θα ήταν περισσότερη στήριξη στην ουκρανική πλευρά ή το ακριβώς αντίθετο.
Την ίδια περίπου εποχή, οι βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου έφερναν στην εξουσία έναν παλαιό γνώριμο: τον ηγέτη του κόμματος Smer και ήδη διατελέσαντα πρωθυπουργό την περίοδο 2006-2010 και 2012-2018, Ρόμπερτ Φίτσο. Αυτόν που από την περασμένη Τετάρτη δίνει μάχη για τη ζωή του, ύστερα από τη δολοφονική επίθεση ενός 71χρονου που έδρασε ως “μοναχικός λύκος”, κατά τις αρχές, αλλά με σαφές πολιτικό κίνητρο.
Άγνωστο παρέμενε μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, αν ο Φίτσο θα ξεπερνούσε τον κίνδυνο. Πολιτικώς πάντως, οι “νεκραναστάσεις” ήταν το στοιχείο του –αν αναλογισθεί κανείς ότι το 2018 είχε οδηγηθεί στην πολιτική “έρημο”, εγκαταλείποντας την πρωθυπουργία λόγω της κρίσης που προκάλεσε η μαφιόζικη δολοφονία του ερευνητικού δημοσιογράφου Γιαν Κούτσιακ και της μνηστής του.
Αποβολή από τους Σοσιαλιστές
Η νέα κυβέρνηση Φίτσο που ορκίσθηκε τον περασμένο Οκτώβριο περιλάμβανε ως ελάσσονες εταίρους το υπό τον Πέτερ Πελεγκρίνι κόμμα Hlas (που είχε προκύψει το 2020 από διάσπαση του Smer) και το δεξιό λαϊκιστικό Σλοβακικό Εθνικό Κόμμα.
Μόλις μία ημέρα μετά τη συγκρότηση του υπουργικού του συμβουλίου, ο Σλοβάκος πρωθυπουργός ανακοίνωσε τη διακοπή της αποστολής στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία. “Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι δικός μας, δεν έχουμε καμία σχέση με τον πόλεμο αυτόν”, διακήρυξε ο Φίτσο, κατά τη γνώμη του οποίου, “ο άμεσος τερματισμός των στρατιωτικών επιχειρήσεων είναι η καλύτερη λύση για την Ουκρανία”. Ο Φίτσο ανακοίνωσε επίσης ενώπιον των βουλευτών ότι η Μπρατισλάβα δεν θα υποστηρίξει την επιβολή νέων κυρώσεων κατά της Ρωσίας: “Αν οι κυρώσεις μας βλάπτουν, όπως ισχύει με τις περισσότερες κυρώσεις, δεν βλέπω λόγο να τις υποστηρίζουμε”.
Λίγο νωρίτερα, το Κόμμα των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών ανακοίνωνε την αναστολή της ιδιότητας του Smer ως πλήρους μέλους και του Hlas ως συνδεδεμένου μέλους, λόγω ασυμβατότητας των θέσεών τους προς τις αξίες της προοδευτικής πολιτικής οικογένειας. Η σχετική ανακοίνωση ανέφερε τη στάση των εν λόγω κομμάτων έναντι της Ρωσίας, αλλά και τις τοποθετήσεις τους επί των θεμάτων του κράτους δικαίου, της μετανάστευσης και των ΛΟΑΤΚΙ δικαιωμάτων.
Δίδυμο με Όρμπαν
Πράγματι, ο αντιμουσουλμανικός οίστρος του Φίτσο κατά την προσφυγική κρίση του 2015, οι αντι-εμβολιαστικές του απόψεις κατά την πανδημία, οι συγκρούσεις του με το Συνταγματικό Δικαστήριο, η επιδίωξή του να απαγορεύσει συνταγματικά τον γκέι γάμο, να θέσει υπό κυβερνητικό έλεγχο τη δημόσια ραδιοτηλεόραση και να θεσπίσει νόμο περί “φορέων ξένης επιρροής”, σαν αυτόν που στις μέρες μας αναστατώνει τη Γεωργία, η εμπρηστική ρητορική του που εμφανίζει τους πολιτικούς αντιπάλους ως “ανθρώπους του Σόρος” παραπέμπουν περισσότερο στο προφίλ του άκρως δεξιού πρωθυπουργού της γειτονικής Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν, παρά σε κάποιον που είχε ενταχθεί στο Κομμουνιστικό Κόμμα Τσεχοσλοβακίας λίγο πριν από τη “βελούδινη επανάσταση” και ο οποίος συχνά κολακεύει τα αισθήματα νοσταλγίας των συμπολιτών του για το σοσιαλιστικό παρελθόν.
Και πράγματι, ο Όρμπαν (που ήδη αποτελούσε μαύρο πρόβατο μεταξύ των “27”) και ο Φίτσο δεν άργησαν να συγκροτήσουν ένα οιονεί δίδυμο, το οποίο έθεσε σε κρίση την ομάδα Visegrad. Εξού και κατά τη συνάντηση κορυφής της ομάδας τον Μάρτιο στην Πράγα, οι πρωθυπουργοί της Πολωνίας και της Τσεχίας φρόντισαν να έχουν προηγουμένως ιδιαίτερη συνάντηση, χωρίς τον Τσέχο και τον Σλοβάκο ομόλογό τους.
Επιπλέον η (προσκείμενη στο αντιπολιτευόμενο Προοδευτικό Κόμμα) πρόεδρος της Δημοκρατίας της Σλοβακίας, Ζουζάνα Τσαπούτοβα, επέκρινε δημοσίως τον υπουργό Εξωτερικών της κυβέρνησης Φίτσο για τη συμμετοχή του, μαζί με τον Ούγγρο ομόλογό του, στο Διπλωματικό Φόρουμ της Αττάλειας, στο περιθώριο του οποίου συναντήθηκαν με τον επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας Σεργκέι Λαβρόφ.
“Χωρίς επικοινωνία, δεν θα μπορέσει να υπάρξει ποτέ διπλωματική λύση στους πολέμους, και χωρίς διπλωματικές λύσεις δεν μπορεί να τελειώσει κανένας πόλεμος”, ήταν η απάντηση του υπουργού.
Οι προεδρικές εκλογές
Αλλά οι μέρες της Τσαπούτοβα ήταν, από πολιτική άποψη, μετρημένες έτσι κι αλλιώς. Στις προεδρικές εκλογές που διεξήχθησαν σε δύο γύρους τον Μάρτιο και τον Απρίλιο, ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης, Ιβάν Κόρτσοκ (πρώην πρεσβευτής στη Ουάσινγκτον και την Ε.Ε.), έχασε από τον Πέτερ Πελεγκρίνι, ο οποίος θα αναλάβει καθήκοντα στις 15 Ιουνίου. Η νέα αυτή εκλογική μάχη, σε κλίμα μεγάλης πόλωσης, καθώς και οι μετέπειτα κινητοποιήσεις της αντιπολίτευσης για το θέμα της ραδιοτηλεόρασης, δίνουν το φόντο της δολοφονικής επίθεσης που εκδηλώθηκε την Τετάρτη.
Κοινωνικός συντηρητισμός, “κυριαρχισμός” και πόλωση
Ο υπουργός Εσωτερικών της Σλοβακίας προειδοποίησε χαρακτηριστικά ότι “η χώρα βρίσκεται στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου”. Όμως η κυβερνητική παράταξη που αποδίδει την απόπειρα δολοφονίας του Φίτσο στην “καλλιέργεια μίσους” και απευθύνει εκκλήσεις για εθνική ενότητα, είναι ταυτόχρονα η ίδια που οξύνει τα πνεύματα συνεχίζοντας τις επιθέσεις στην αντιπολίτευση και εμφανίζοντάς την ως ηθικό αυτουργό της επίθεσης. Εκφράζονται φόβοι ότι τα ΜΜΕ θα δεχθούν πιέσεις.
Το κρίσιμο ζήτημα, ωστόσο, είναι ότι η ένταση στη Σλοβακία δεν είναι ποιοτικά, παρά μόνο ποσοτικά, διαφορετική από την κατάσταση που επικρατεί και σε άλλες “χώρες της διεύρυνσης” της Ε.Ε., ίσως δε ούτε μόνο σε αυτές, αν κρίνουμε από τον πολλαπλασιασμό των βίαιων περιστατικών κατά πολιτικών στην “εύτακτη” Γερμανία.
Η ισχύς του κοινωνικού συντηρητισμού στα ήθη, η ροπή προς τον αυταρχικό “πλειοψηφισμό” στις πολιτικές επιλογές, η φανατική υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας παρά τα δεδομένα που δημιουργεί η ένταξη στην Ε.Ε., οι υποψίες περί διαφθοράς, καθώς και η οργή που διακατέχει τα λιγότερο προνομιούχα κοινωνικά στρώματα, ιδίως εκτός αστικών κέντρων, αποτελούν συμπτώματα που συναντά κανείς και σε άλλες κεντροανατολικές ευρωπαϊκές χώρες. Πράγμα διόλου άσχετο με το γεγονός ότι οι “δημοκρατικές επαναστάσεις” του 1989 θα ήταν εξαρχής ακριβέστερο να περιγραφούν ως “εθνικιστικές επαναστάσεις” –εξου για παράδειγμα και η διχοτόμηση της Τσεχοσλοβακίας.
Όλα αυτά τα συμπτώματα παροξύνονται από την τρέχουσα γεωπολιτική κρίση, που στην περιοχή γύρω από τον Δούναβη ενισχύει τις πολιτικές δυνάμεις του “κυριαρχισμού” και ομαδοποιεί την Ουγγαρία, τη Σλοβακία, διακριτικότερα την Αυστρία, αλλά και την εκτός Ε.Ε. Σερβία σε ένα χαλαρό σύνολο που αρνείται να έρθει σε ρήξη με τη Ρωσία και την Κίνα. Η κοινή ιστορία και μια γεωγραφία διόλου… ατλαντική δίνουν τη βαθύτερη εξήγηση.