Οι εκλογές του Ιουνίου του 2023 συνοδεύονταν από ένα ρεκόρ. Η αποχή από τις κάλπες έφτασε στο ιστορικό υψηλό του 47,17% κι ένα από τα ερωτήματα της επόμενης Κυριακής, είναι αν αυτό θα καταρριφθεί.
Αν κρίνουμε από τα στοιχεία των δημοσκοπήσεων, η αποχή θα είναι μεγαλύτερη του 50%, τα πραγματικά δεδομένα ωστόσο θα τα γνωρίζουμε με το πέρας της εκλογικής διαδικασίας. Με βάση αυτά τα στοιχεία αναρωτιέται κανείς γιατί ο κόσμος δεν πηγαίνει να ψηφίσει.
Χαλαρή ψήφος;
Οι ευρωεκλογές ανέκαθεν είχαν τον χαρακτήρα της «χαλαρής» ψήφου. Δεν πρόκειται δηλαδή για εθνικές εκλογές όπου κρίνεται το μέλλον της διακυβέρνησης του τόπου, είναι μια διαδικασία που αφορά την ευρωπαϊκή πλευρά της χώρας, οπότε πολύς κόσμος δείχνει να μην νοιάζεται γι’ αυτήν. Ενίοτε οι ευρωεκλογές έχουν και τον χαρακτήρα της «προειδοποίησης» ή της τιμωρίας, κυρίως για το κυβερνών κόμμα.
Υπενθυμίζεται ότι στην αντίστοιχη διαδικασία του Μαΐου του 2019 και μετά από 4,5 χρόνια διακυβέρνησης, ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. είχε καταποντιστεί καταλαμβάνοντας ένα ποσοστό της τάξης του 23,75%. Ενάμιση μήνα αργότερα και κατά τη διάρκεια των εθνικών εκλογών πραγματοποίησε μια εντυπωσιακή επαναφορά φτάνοντας στο 31,7%, έχοντας λάβει το μήνυμα από τον λαό.
Το μήνυμα της δυσαρέσκειας θα σταλεί όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις και στην κυβέρνηση της Ν.Δ. στην κάλπη της 9ης Ιουνίου, ένα μόλις χρόνο μετά την άνετη επικράτησή της στις εθνικές εκλογές. Ωστόσο, τα μηνύματα τα στέλνουν αυτοί που ψηφίζουν. Ας δούμε εκείνους που δεν ψηφίζουν.
Κατά κύριο λόγο στις κάλπες αποφεύγουν να πάνε οι νεαρές ηλικίες, σε αντίθεση με τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Επιπρόσθετα, άτομα των χαμηλότερων εισοδημάτων δείχνουν να μην έχουν εμπιστοσύνη στις κάλπες και δεν συμμετέχουν. Βασικός παράγοντας αποχής αποτελεί επίσης και το γεγονός ότι για πρώτη φορά μετά το 2009 οι ευρωεκλογές δεν συμβαδίζουν με εθνικές ή αυτοδιοικητικές εκλογές, γεγονός που τις αποδυναμώνει στην εκλογική συνείδηση του κόσμου.
Ζητήσαμε την άποψη του διδάκτορα Πολιτικής Επιστήμης Παναγιώτη Κουστένη, για το αν θεωρεί ότι την επόμενη Κυριακή θα επιβεβαιωθούν οι προβλέψεις και θα σημειωθεί νέο ρεκόρ αποχής.
«Είναι οι πρώτες ευρωεκλογές μετά από 15 χρόνια που διεξάγονται χωρίς να έχουμε ταυτόχρονα αυτοδιοικητικές και είναι η πρώτη φορά που τα 20 τελευταία χρόνια που οι ευρωεκλογές λαμβάνουν χώρα μετά τις βουλευτικές. Ένας βασικός λόγος για την αποχή είναι ότι εδώ δεν ψάχνουμε το πρώτο κόμμα αλλά το ενδιαφέρον εστιάζεται στο ποιος θα είναι δεύτερος και ποιος τρίτος».
Βαρομετρική σημασία
Αναλύοντας τους αριθμούς της αποχής ο κ. Κουστένης μας λέει ότι «παραδοσιακά έως το 2000 όποτε είχαμε ξεχωριστές ευρωεκλογές, σημειωνόταν ταυτόχρονη μείωση της συμμετοχής του κόσμου έως και 400.000 ψήφους. Αυτό άλλαξε στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα όπου η μείωση άγγιξε το 1,5 εκατ. – στις εκλογές του 2004 και του 2009. Το πράγμα σώθηκε κάπως στις ευρωεκλογές τόσο του 2014 όσο και του 2019 επειδή έγιναν σχεδόν την ίδια περίοδο με τις αυτοδιοικητικές. Πρόκειται επίσης για αναμετρήσεις που είχαν μεγάλη βαρομετρική σημασία».
Ζητάμε επεξήγηση του όρου «βαρομετρική σημασία» για να πάρουμε την απάντηση πως πρόκειται για εκλογές που «προδικάζουν τις εξελίξεις για τις εθνικές εκλογές». Υπενθυμίζεται ότι τον Μάιο του 2014 ο ΣΥΡΙΖΑ είχε επικρατήσει της Ν.Δ., γεγονός που αποτυπώθηκε και κάποιους μήνες αργότερα στις εθνικές εκλογές του Ιανουαρίου του 2015, ενώ αντίστοιχα στις εκλογές του Μαίου του 2019 η Ν.Δ. κυριάρχησε έναντι του ΣΥΡΙΖΑ, γεγονός που επιβεβαιώθηκε ενάμιση μήνα αργότερα και στις εθνικές εκλογές.
Επανερχόμαστε στο σήμερα. Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι και μας το αποδεικνύει ο κ. Κουστένης. «Αν θέλουμε να συγκρίνουμε την αποχή, τί θα χρησιμοποιήσουμε ως σημείο αναφοράς;». λέει. «Τις εκλογές του Μαίου του 2023 ή εκείνες του Ιουνίου του 2023; Αν πάρουμε τις δεύτερες τότε η αφετηρία μας ξεκινά από πολύ χαμηλά, καθώς ψήφισαν περίπου 5,3 εκατ. πολίτες. Ένα μήνα πριν όμως είχαν ψηφίσει πάνω από 6 εκατ. πολίτες. Αντιλαμβάνεστε τη διαφορά».
Ποιός ευνοείται;
Για τον κ. Κουστένη την επόμενη Κυριακή η αποχή από την κάλπη μπορεί να είναι τέτοια «που ίσως δούμε λιγότερους από 5 εκατ. πολίτες να πηγαίνουν να ψηφίσουν». Μοιραία, η κουβέντα μας φτάνει στο ποιος ευνοείται από την αποχή. «Δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος, απόλυτος κανόνας γι’ αυτό», σημειώνει ο κ. Κουστένης, «αυτή τη στιγμή δεν μπορούμε να ξέρουμε ποιος θα ευνοηθεί. Για παράδειγμα στις βουλευτικές εκλογές του προηγούμενου Ιουνίου η αποχή ήταν κυρίως αριστερόστροφη. Κατά συνέπεια το κόμμα που ωφελήθηκε από την αποχή μεταξύ Μαϊου και Ιουνίου 2023 ήταν ξεκάθαρα η Ν.Δ. Από την άλλη στον β γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών η αποχή ερχόταν περισσότερο από τα δεξιά».
Από την πλευρά τους τα κόμματα κάνουν ότι μπορούν για να φέρουν τους πολίτες στην κάλπη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Στέφανος Κασσελάκης που σε αρκετές από τις ομιλίες του έχει αναφερθεί στην αποχή, κάνοντας λόγο για «απογοητευμένους από το σύστημα πολίτες».
Υπό το ίδιο πρίσμα και η Νέα Αριστερά επιχειρεί να συγκεντρώσει κόσμο που απείχε από κάθε εκλογική διαδικασία μετά το δημοψήφισμα του 2015, πολίτες κατά κύριο λόγο αριστερούς και προοδευτικούς, επίσης απογοητευμένους από τη συνθηκολόγηση με τους δανειστές.
Από την πλευρά της η κυβέρνηση επικαλείται το αφήγημα της «σταθερότητας» και ότι η χώρα δεν μπορεί να ξαναμπεί σε «περιπέτειες». Στο Μαξίμου γνωρίζουν για τη δυσαρέσκεια του κόσμου, όπως επίσης και για τις διαρροές σε ακροδεξιούς σχηματισμούς ως ένα είδος «τιμωρητικής ψήφου». Γι’ αυτό άλλωστε και ο Κυριάκος Μητσοτάκης το τελευταίο διάστημα μιλάει ειδικά για την αποχή, φοβούμενος ότι υπάρχουν και οι ψηφοφόροι της Ν.Δ. που δεν θα επιλέξουν απαραίτητα ένα άλλο κόμμα, αλλά θα προτιμήσουν να αδιαφορήσουν για τη διαδικασία.
Κρίση εμπιστοσύνης
Τελευταίος αλλά εξίσου βασικός παράγοντας είναι ο βαθμός εμπιστοσύνης στους θεσμούς, όπου αποτυπώνεται σε μεγάλο βαθμό η απαξίωση της πολιτικής. Στην τελευταία έρευνα της «Διανέοσις» με τίτλο «Τι πιστεύουν οι Έλληνες», η πλειονότητα (43,1%) δηλώνει ότι αισθάνεται κοντά σε κάποιο κόμμα, χωρίς όμως να το υποστηρίζει ενεργά. Μόνο 8% δηλώνουν ότι υποστηρίζουν ενεργά κάποιο κόμμα. Το 34,7% δηλώνει ότι απλώς ψηφίζει στις εκλογές και ένα 7,8% ότι δεν ασχολείται/δεν ψηφίζει καν.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει, τέλος, ο πίνακας για την εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Τον μεγαλύτερο βαθμό εμπιστοσύνης φαίνεται να τον συγκεντρώνει η οικογένεια (μ.ό. 4,3 στα 5) και τον χαμηλότερο (1,9) τον μοιράζονται οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, τα πολιτικά κόμματα, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία φαίνεται ότι συγκεντρώνουν λιγότερη εμπιστοσύνη ακόμη και από τα social media (2,3).