Η Λευκή Βίβλος για την Άμυνα παρουσιάστηκε την Τετάρτη στις Βρυξέλλες από την Ύπατη Εκπρόσωπο της ΕΕ, Κάγια Κάλας και τον αρμόδιο Επίτροπο, Άντριους Κομπίλιους. Η Λευκή Βίβλος αποτελεί το σχέδιο της ΕΕ για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας στο οποίο περιγράφονται τα νομικά και χρηματοδοτικά μέσα για τη στήριξη των αμυντικών επενδύσεων των κρατών μελών, με το βλέμμα στη ρωσική απειλή και ένα νέο όχι «ψυχρό», αλλά «θερμό πόλεμο», όπως ανέφερε η Κάλας.
Στόχος της Λευκής Βίβλου είναι να δώσει ώθηση και διευκολύνσεις στα κράτη μέλη της ΕΕ να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες, αλλά και να δημιουργήσει συνεργασίες.
Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της Επιτροπής, η Λευκή Βίβλος παρουσιάζει λύσεις για την κάλυψη κρίσιμων κενών σε ικανότητες και τη δημιουργία μιας ισχυρής αμυντικής βιομηχανικής βάσης.
Διατείνεται ότι προτείνει τρόπους ώστε τα κράτη μέλη να επενδύσουν μαζικά στην άμυνα, να προμηθευτούν αμυντικά συστήματα και να ενισχύσουν μακροπρόθεσμα την ετοιμότητα της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.
Κάτι το οποίο χαρακτηρίζεται ουσιώδες για την ασφάλεια της Ευρώπης.
Υποστηρίζεται δε ότι η Ευρώπη πρέπει να επενδύσει στην ασφάλεια και την άμυνα της ηπείρου, συνεχίζοντας παράλληλα να στηρίζει την Ουκρανία για να αμυνθεί από την επιθετικότητα της Ρωσίας.
Οι βασικοί άξονες δράσης στη Λευκή Βίβλο
Με στόχο την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, η Λευκή Βίβλος περιγράφει μια σειρά από βασικούς άξονες δράσης όπως:
• Εξάλειψη του χάσματος ικανοτήτων, με έμφαση στις κρίσιμες ικανότητες που έχουν προσδιοριστεί από τα κράτη μέλη.
• Στήριξη της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω της ζήτησης ομαδικής και της αύξησης των συλλογικών προμηθειών.
• Στήριξη της Ουκρανίας μέσω αυξημένης στρατιωτικής βοήθειας και βαθύτερης ολοκλήρωσης της ευρωπαϊκής και της ουκρανικής αμυντικής βιομηχανίας.
• Εμβάθυνση της αμυντικής αγοράς σε ολόκληρη την ΕΕ , μεταξύ άλλων μέσω της απλούστευσης των κανονισμών.
• Επιτάχυνση του μετασχηματισμού της άμυνας μέσω ανατρεπτικών καινοτομιών όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η κβαντική τεχνολογία.
• Ενίσχυση της ευρωπαϊκής ετοιμότητας για τα χειρότερα σενάρια, με τη βελτίωση της στρατιωτικής κινητικότητας, τη δημιουργία αποθεμάτων και την ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων, ιδίως των χερσαίων συνόρων με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία.
• Ενίσχυση της εταιρικής σχέσης με χώρες που έχουν τις ίδιες αντιλήψεις σε όλο τον κόσμο.
Το ζητούμενο
Ζητούμενο είναι η δημιουργία μιας ισχυρής και καινοτόμου ευρωπαϊκής βιομηχανίας, η οποία θα υποστηρίζει την αμυντική ενίσχυση, η υπογραφή συμβάσεων για την ταχεία απόκτηση των απαιτούμενων δυνατοτήτων, υποστήριξη της ταχείας υιοθέτησης του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Αμυντικής Βιομηχανίας, η εμφάνιση νέων παικτών στην αμυντική αγορά, η υποστήριξη επενδύσεων σε τεχνολογίες όπως της τεχνητής νοημοσύνης και της αμυντικής καινοτομίας καθώς και η δημιουργία μιας πανευρωπαϊκής αγοράς αμυντικού εξοπλισμού.
Σχέδιο ReArm Europe/Readiness 2030
Το Σχέδιο ReArm Europe/Readiness 2030 προβλέπει συνολικές δαπάνες άνω των 800 δισεκατομμυρίων ευρώ, δομημένες σε τρεις βασικούς πυλώνες:
1. Απελευθέρωση της χρήσης δημόσιων πόρων για την άμυνα σε εθνικό επίπεδο
Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να ενεργοποιήσουν τη ρήτρα διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, παρέχοντάς τους πρόσθετο δημοσιονομικό χώρο για την αύξηση των αμυντικών δαπανών.
Η απόκλιση από τους κανόνες θα περιορίζεται σε:
Αύξηση των δαπανών μόνο για την άμυνα, βασισμένη στην κατηγορία ”άμυνα” του COFOG (Σύστημα Λειτουργιών Κυβέρνησης).
Μέγιστο 1,5% του ΑΕΠ ανά έτος.
Διάρκεια τεσσάρων ετών.
SAFE
2. Νέο χρηματοδοτικό εργαλείο: Security Action for Europe (SAFE)
Στόχος του ReArm Europe είναι η αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων μέσων με κινητοποίηση κονδυλίων έως και 800 δισ. ευρώ για αμυντικές επενδύσεις.
Για την επίτευξη του στόχου πρέπει να απελευθερωθεί η αξιοποίηση της δημόσιας χρηματοδότησης στην άμυνα σε εθνικό επίπεδο καθώς και να αξιοποιηθεί ένα νέο ειδικό μέσο για τη δράση ασφάλειας για την Ευρώπη – το SAFE – για την υλοποίηση μαζικών αμυντικών επενδύσεων επείγοντος χαρακτήρα μέσω κοινών προμηθειών.
Υπό το πρίσμα των σημερινών έκτακτων συνθηκών, η Επιτροπή θα αντλήσει έως και 150 δισ. ευρώ από τις κεφαλαιαγορές, αξιοποιώντας την καθιερωμένη της προσέγγιση ενιαίας χρηματοδότησης για να βοηθήσει τα κράτη μέλη της ΕΕ να αυξήσουν γρήγορα και σημαντικά τις επενδύσεις στις αμυντικές ικανότητες της Ευρώπης. Τα κεφάλαια αυτά θα εκταμιευθούν στα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη κατόπιν αιτήματος, βάσει των εθνικών σχεδίων.
Οι εκταμιεύσεις θα λάβουν τη μορφή δανείων με ανταγωνιστικούς όρους και ελκυστική διάρθρωση, μακράς διάρκειας, τα οποία θα αποπληρώνονται από τα δικαιούχα κράτη μέλη.
Τα δάνεια θα υποστηρίζονται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ.
Το SAFE θα επιτρέψει στα κράτη μέλη να αυξήσουν άμεσα και μαζικά τις αμυντικές τους επενδύσεις μέσω κοινών προμηθειών από την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, εστιάζοντας σε προτεραιότητας.
Γιατί θα είναι ελκυστικά τα δάνεια
Στο γιατί τα δάνεια αυτά θα είναι πιο ελκυστικά σημειώνεται ότι το SAFE θα παρέχει δάνεια μακράς διάρκειας (με μέγιστη διάρκεια 45 ετών και 10ετή περίοδο χάριτος για αποπληρωμές κεφαλαίου ) με ανταγωνιστικές τιμές και καλά δομημένα. Θα χρηματοδοτούνται από δανεισμό της ΕΕ, καθιστώντας τα συχνά πιο οικονομικά αποδοτική πηγή χρηματοδότησης για δημόσιες επενδύσεις από τον εθνικό δανεισμό.
Τα δάνεια θα επωφεληθούν από ευνοϊκούς όρους χρηματοδότησης, που απορρέουν από την υψηλή πιστοληπτική ικανότητα της ΕΕ, την υψηλή ρευστότητα των ομολόγων της ΕΕ και την υψηλή ζήτηση της αγοράς για εκδόσεις της ΕΕ.
Αυτό θα συμβάλει στη διασφάλιση της διαλειτουργικότητας, της προβλεψιμότητας και της μείωσης του κόστους για μια ισχυρή ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανική βάση. Η Ουκρανία και οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών/Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου θα μπορούν να συμμετάσχουν σε κοινές προμήθειες και θα είναι δυνατή η αγορά από τις βιομηχανίες τους.
Ποιοι μετέχουν στις συμβάσεις και η περίπτωση της Τουρκίας
Οι χώρες του ΕΟΧ/ΕΖΕΣ και η Ουκρανία μπορούν να συμμετάσχουν στις κοινές δημόσιες συμβάσεις, αλλά δεν θα μπορούν να λάβουν τα δάνεια. Επιπλέον, οι κοινές προμήθειες μπορούν να περιλαμβάνουν: προσχωρούσες χώρες, υποψήφιες χώρες, δυνητικά υποψήφιες χώρες και άλλες τρίτες χώρες με τις οποίες η Ένωση έχει συνάψει εταιρική σχέση ασφάλειας και άμυνας.
Σε συγκεκριμένη ερώτηση αν αποκλείονται το Ηνωμένο Βασίλειο, η Τουρκία και οι ΗΠΑ ο Επίτροπος Κουμπίλιους απάντησε πως οντότητες από χώρες εκτός ΕΖΕΣ/ΕΟΧ οι οποίες είναι εγκατεστημένες και έχουν την έδρα τους στην ΕΕ μπορούν να συμμετάσχουν στις συμβάσεις και μετά από συγκεκριμένη διαδικασία ελέγχου.
Για τα αναλώσιμα πολεμικού υλικού (μη σύνθετα προϊόντα), τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι τα συστατικά που αντιπροσωπεύουν το 65% του κόστους του τελικού προϊόντος προέρχονται από την Ένωση/ΕΟΧ/ΕΖΕΣ/Ουκρανία.
Οι προτεραιότητες
Τα δάνεια μπορούν να υποστηρίξουν κοινές προμήθειες αμυντικών προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των παραγωγικών ικανοτήτων , της προετοιμασίας της υποδομής . Η εστίαση θα πρέπει να εστιάζεται σε επτά τομείς προτεραιότητας επενδύσεων, σύμφωνα με τις πιο πιεστικές προτεραιότητες ικανότητας που προσδιορίζονται σε επίπεδο ΕΕ (και σύμφωνα με τη διαδικασία αμυντικού σχεδιασμού του ΝΑΤΟ). Συγκεκριμένα στους τομείς της αεροπορικής και πυραυλικής άμυνας, συστημάτων πυροβολικού, πυραύλους και πυρομαχικά, drones και συστήματα anti-drone, στρατηγικά μέσα και προστασία υποδομών ζωτικής σημασίας, στρατιωτικής κινητικότητας, του κυβερνοχώρουτης τεχνητής νοημοσύνης και του ηλεκτρονικού πολέμου.
Όπως επισημαίνεται τα δάνεια θα επιτρέψουν τον δημοσιονομικό συγχρονισμό που απαιτείται για την υποβολή κοινών παραγγελιών, μέσω κοινών προμηθειών από τουλάχιστον δύο χώρες εταίρους . Τα κράτη μέλη είναι ελεύθερα να αποφασίζουν σχετικά με τη στρατηγική εξαγορών τους, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης πρακτόρων προμηθειών για τα έργα προμηθειών τους.
Εταιρείες με έδρα την ΕΕ
Το SAFE θα ενισχύσει την Ευρωπαϊκή Αμυντική Τεχνολογική και Βιομηχανική Βάση (EDTIB) διασφαλίζοντας ότι οι παραγγελίες γίνονται σε εταιρείες εγκατεστημένες και οι οποίες έχουν την έδρα τους στην Ένωση ( ή κράτη ΕΟΧ/ ΕΖΕΣ ή Ουκρανία ). Επιπλέον, πρέπει να πληρούνται ορισμένες ειδικές προϋποθέσεις για την άμυνα που βασίζονται στην ασφάλεια.
Ως μεταβατική παρέκκλιση , τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν το δάνειο για εθνικές προμήθειες, υπό τον όρο ότι είναι ανοιχτό σε άλλες χώρες και ότι λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα για την επέκταση του ευεργετήματος της σύμβασης σε άλλες.
Δεν θα εκδίδονται ομόλογα άμυνας
Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τις ανακοινώσεις η Επιτροπή δεν θα εκδίδει ομόλογα άμυνας με ειδική σήμανση. Η χρηματοδότηση για το νέο πρόγραμμα θα παρέχεται στο πλαίσιο της προσέγγισης ενιαίας χρηματοδότησης της Επιτροπής, όπου χρησιμοποιούνται συμβατικές εκδόσεις ομολόγων ΕΕ και λογαριασμών ΕΕ για την υποστήριξη μιας σειράς προγραμμάτων όπως έχουν συμφωνηθεί από τα κράτη μέλη.
Ενεργοποίηση της ΕΤΕπ
3. Ενεργοποίηση του Ομίλου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων
Το ReArm Europe Plan/Readiness 2030 βασίζεται επίσης στον Όμιλο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων για να διευρύνει το εύρος των δανείων του σε έργα άμυνας και ασφάλειας, διασφαλίζοντας παράλληλα τη χρηματοδοτική του ικανότητα. Εκτός από την απελευθέρωση σημαντικής χρηματοδότησης, αυτό θα στείλει ένα θετικό μήνυμα στις αγορές.
Τέλος, οι δημόσιες επενδύσεις από μόνες τους δεν θα επαρκούν για την κάλυψη των επενδυτικών αναγκών της αμυντικής βιομηχανίας, από νεοσύστατες επιχειρήσεις έως μεγάλες εδραιωμένες εταιρείες. Για αυτό, η στρατηγική της Ένωσης Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων, που εγκρίθηκε σήμερα από την Επιτροπή, θα διευκολύνει την κινητοποίηση ιδιωτικών αποταμιεύσεων σε πιο αποτελεσματικές κεφαλαιαγορές και τη διοχέτευση επενδύσεων σε κρίσιμους τομείς της οικονομίας, όπως η άμυνα, για όσους επιθυμούν να επενδύσουν σε αυτές.
Διαφορετικές στρατηγικές
Απαντώντας σε ερώτηση τέλος για τις διαφορετικές στρατηγικές κάθε κράτους – μέλους και του τι θεωρεί απειλή, ο Κουμπίλιους αναφέρθηκε στο μεταναστευτικό και τις αποστάσεις που πήραν χώρες όπως η Λιθουανία από την οποία κατάγεται. Όπως είπε θεώρησαν το πρόβλημα αποκλειστικό θέμα των χωρών πρώτης υποδοχής, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία και άλλες που το 2015- 16 βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή των μεταναστευτικών ροών. Όπως είπε οι χώρες που ήταν μακριά από το πρόβλημα έμειναν αδιάφορες μέχρι το 2021 που είδαν την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού και εκεί έμαθαν οτι η αλληλεγγύη μεγάλη αξία. Σημείωσε δε πως όταν μία χώρα πλήττεται από μία απειλή κανείς δεν πρέπει να μένει αδιάφορος, χαρακτηρίζοντας την ευρωπαϊκή άμυνα συλλογικό αγαθό και αναφέροντας πως όλοι εξαρτώμεθα από όλους.
Η Κάγια Κάλας από την πλευρά της αναφερόμενη στις υβριδικές απειλές και την τρομοκρατία είπε ότι αυτές δεν γνωρίζουν όρια και είναι παντού. Σημείωσε δε ότι το πρόβλημα με τις αμυντικές δαπάνες είναι πως όταν χρειάζεσαι εξοπλισμό είναι ήδη αργά και πως πρέπει να προνοείς εν καιρώ ειρήνης, για να τονίσει και τον αποτρεπτικό χαρακτήρα των αμυντικών επενδύσεων.
