Με την έντονη ακρίβεια, τις δημοσιονομικές και πληθωριστικές πιέσεις να είναι το επίκεντρο των καιρών , η Eurobank και η Μονάδα Οικονομικής Ανάλυσής της προειδοποιούν για τη σιωπηρή επιβάρυνση που υφίστανται τα νοικοκυριά λόγω της απουσίας τιμαριθμικής προσαρμογής στη φορολογική κλίμακα.
Εάν η φορολογική κλίμακα δεν τιμαριθμοποιείται, τυχόν αυξήσεις στα ονομαστικά εισοδήματα των νοικοκυριών ενδέχεται να οδηγήσουν τους φορολογούμενους σε υψηλότερα φορολογικά κλιμάκια αυξάνοντας δυσανάλογα το φόρο που πληρώνουν ακόμα και αν το πραγματικό τους εισόδημα έχει μειωθεί, αναφέρει νέα έρευνα της Eurobank.
Ειδικότερα, για κάθε 5 ευρώ εισοδήματος που δηλώνουν τα φυσικά πρόσωπα, τα 4 από αυτά υπάγονται στην κλίμακα φορολογίας εισοδήματος των μισθωτών, η οποία είναι έντονα προοδευτική, αναφέρει η έρευνα. Μία παρενέργεια των προοδευτικών συστημάτων, όπως το ελληνικό είναι η λεγόμενη «ολίσθηση κλιμακίου», δηλαδή η αυτόματη αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης των νοικοκυριών, η οποία είναι εντονότερη σε περιόδους υψηλού πληθωρισμού στο βαθμό στον οποίο η φορολογική κλίμακα δεν τιμαριθμοποιείται: Τυχόν αυξήσεις, δηλαδή στα ονομαστικά εισοδήματα που μπορεί απλώς να αντισταθμίζουν μέρος της απώλειας της αγοραστικής τους δύναμης λόγω της αύξησης του επιπέδου των τιμών, ενδέχεται να οδηγήσουν τους φορολογούμενους σε υψηλότερα φορολογικά κλιμάκια αυξάνοντας δυσανάλογα το φόρο που πληρώνουν, ακόμα και αν το πραγματικό τους εισόδημα έχει μειωθεί.
Συνεπώς, με τη μη τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας να αποτελεί μια μορφή πληθωριστικού φόρου, ενισχύονται τα φορολογικά έσοδα του Κράτους ενώ παράλληλα μειώνεται η συνολική ζήτηση, συγκρατώντας τις πληθωριστικές πιέσεις, εξηγεί η μελέτη.
Τα βασικά σενάρια της έρευνας
Η έκθεση της Eurobank με στοιχεία από την ΑΑΔΕ εξετάζει τις συνέπειες των έντονων πληθωριστικών διαταραχών της περιόδου 2022–23 στη φορολογική επιβάρυνση των εισοδημάτων από μισθωτές υπηρεσίες, συντάξεις και επιχειρηματική δραστηριότητα.
Για τους σκοπούς της έρευνας, εξετάζονται τρία σενάρια τιμαριθμοποίησης της φορολογικής κλίμακας: 1) η πλήρης προσαρμογή βάσει του πληθωρισμού, 2) η μερική προσαρμογή βάσει του πυρήνα του πληθωρισμού και 3) η ηπιότερη μερική προσαρμογή βάσει του παραδείγματος της Πορτογαλίας και η εστίαση γίνεται σε τέσσερις τομείς:
- Υπολογίζεται ποσοτικά η συμβολή της μη τιμαριθμοποίησης της φορολογικής κλίμακας στην καταγραφείσα αύξηση των φορολογικών εσόδων και εκτιμάται η επίδραση που θα είχε επιφέρει μια τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας στα μεγέθη του προϋπολογισμού του 2023.
- Εξετάζεται πώς επηρεάστηκαν τα διαθέσιμα εισοδήματα των δύο βασικών κατηγοριών επαγγελματιών (μισθωτοί/συνταξιούχοι και ελεύθεροι επαγγελματίες / ιδιοκτήτες ατομικών επιχειρήσεων) από τη μη τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας.
- Αναλύεται πώς διαφοροποιούνται οι επιπτώσεις της ανά εισοδηματικό κλιμάκιο.
- Και συγκρίνεται η φορολογική επιβάρυνση αντιπροσωπευτικών εισοδημάτων στην Ελλάδα με την αντίστοιχη σε άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου.
Το κόστος της μη τιμαριθμοποίησης
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των ερευνητών της Eurobank, η φορολογική επιβάρυνση των εισοδημάτων από μισθωτές υπηρεσίες, συντάξεις και επιχειρηματική δραστηριότητα, δηλαδή ο αναλογών φόρος ως ποσοστό των αντίστοιχων φορολογούμενων εισοδημάτων, υπολογίζεται ότι αυξήθηκε από το 9,9% το 2021 στο 11,1% το 2023, με το 37% της αύξησης αυτής να προέρχεται από τη μη τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της εν λόγω έρευνας, η επίπτωση της μη τιμαριθμοποίησης της φορολογικής κλίμακας διαφοροποιείται σημαντικά ανάλογα με την πηγή προέλευσης των εισοδημάτων. Ειδικότερα, σε αυτήν οφείλεται σχεδόν η μισή (47%) αύξηση του αναλογούντος φόρου στα εισοδήματα από μισθωτή εργασία και συντάξεις μεταξύ 2021 και 2023, αλλά μόλις το 16% της αύξησης του φόρου στα εισοδήματα των ελεύθερων επαγγελματιών.
Με άλλα λόγια, η φορολογική επιβάρυνση (δηλ. ο αναλογών φόρος ως ποσοστό των φορολογούμενων εισοδημάτων) αυξήθηκε κατά 1,1 ποσοστιαία μονάδα για τους ελεύθερους επαγγελματίες, εκ της οποίας μόνο η 0,1 π.μ. προήλθε από τη μη τιμαριθμοποίηση της κλίμακας. Αντιθέτως, για τους μισθωτούς, η επίδραση της μη τιμαριθμοποίησης της κλίμακας όχι μόνο εξηγεί την αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσής τους κατά 0,9 ποσοστιαίες μονάδες, αλλά την υπερβαίνει.
Όπως αναδεικνύει η έρευνα, η μη τιμαριθμοποίηση της κλίμακας πλήττει αναλογικά εντονότερα τα μεσαία και ανώτερα μεσαία στρώματα των μισθωτών. Συγκεκριμένα, ο μέσος φόρος των εισοδημάτων από μισθούς όσων βρίσκονται μεταξύ του 40% και του 70% στη σχετική εισοδηματική κατανομή θα ήταν μειωμένος από 19% έως 32% αν η κλίμακα είχε τιμαριθμοποιηθεί πλήρως και από 11% έως 22% αν είχε τιμαριθμοποιηθεί μερικώς. Για τα χαμηλότερα στρώματα, από την άλλη, δεν θα υπήρχε κάποιο όφελος από την τιμαριθμοποίηση, ούτε καν την πλήρη, αφού ούτως ή άλλως πληρώνουν μηδενικό φόρο, ενώ για τα υψηλότερα το όφελος θα ήταν μικρότερο από 12%.
Η κατάργηση της εισφοράς αλληλεγγύης
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ερευνητών, η συνολική φορολογική επιβάρυνση των εισοδημάτων από μισθούς το 2023 λόγω της μη τιμαριθμοποίησης της φορολογικής κλίμακας αντισταθμίζεται πλήρως από την κατάργηση της εισφοράς αλληλεγγύης. Φαίνεται δηλαδή αυτά τα δύο μέτρα να είναι δημοσιονομικά ισοδύναμα, ωστόσο οι αναδιανεμητικές επιπτώσεις τους μεταξύ των μισθωτών διαφέρουν σημαντικά. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι όλοι οι υπόλοιποι φορολογούμενοι με μισθούς πέραν του πλουσιότερου 10% θα πλήρωναν χαμηλότερο φόρο αν αντί της κατάργησης της εισφοράς αλληλεγγύης η φορολογική κλίμακα είχε τιμαριθμοποιηθεί πλήρως, με το όφελος να κυμαίνεται από λιγότερο από 2%.
Η φορολογική επιβάρυνση των Ελλήνων σε αντίστιξη με τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου
Η μελέτη συγκρίνει ακόμα τη φορολογική επιβάρυνση των μισθωτών στην Ελλάδα με την αντίστοιχη στις άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου.
Ενδεικτικά αναφέρεται το παράδειγμα ενός άγαμου μισθωτού, ο οποίος στην Ελλάδα βρίσκεται στο διάμεσο των εν λόγω χωρών, με το ποσοστό του μισθού του που «πάει» σε φόρους να διαμορφώνεται στο 14,1% για τον μέσο και στο 11,0% τον διάμεσο μισθωτό. Από την άλλη, για ένα έγγαμο ζευγάρι μισθωτών με δύο παιδιά, η θέση της Ελλάδας επιδεινώνεται καθώς οι σχετικές παροχές και εκπτώσεις είναι μικρότερες συγκριτικά με τις άλλες χώρες, ενώ αν δεν ληφθούν υπόψη και οι υποχρεωτικές ασφαλιστικές και συνταξιοδοτικές εισφορές, η συνολική επιβάρυνση του ζευγαριού με δύο παιδιά είναι η υψηλότερη μεταξύ των υπό εξέταση χωρών.
Για τα χαρακτηριστικά της φορολογικής κλίμακας, το αφορολόγητο όριο στην Ελλάδα είναι σε ενδιάμεσα επίπεδα, στο 62% του διάμεσου μισθού για έναν φορολογούμενο με δύο παιδιά, παρατηρεί η έρευνα, ενώ το όριο εφαρμογής του ανώτατου φορολογικού συντελεστή είναι το χαμηλότερο μεταξύ όλων των εν λόγω χωρών, μόλις στο 225% του διάμεσου μισθού την ώρα που στις άλλες χώρες βρίσκεται μεταξύ του 248% και του 1.093% του διάμεσου μισθού).
Οι προτάσεις
Η μελέτη καταλήγει σε σειρά προτάσεων που στοχεύουν σε ένα πιο ισορροπημένο και αποτελεσματικό φορολογικό σύστημα, προσαρμοσμένο στις ιδιαιτερότητες της ελληνικής οικονομίας: το ελληνικό οικονομικό υπόδειγμα χαρακτηρίζεται από την υψηλότερη στην ΕΕ27 εξάρτηση του ΑΕΠ από την ιδιωτική κατανάλωση (στο 69% το 2024), χαμηλή αποταμίευση και επενδύσεις, μικρή συμμετοχή στο επίσημο εργατικό δυναμικό, φοροδιαφυγή και χαμηλή παραγωγικότητα. Σύμφωνα με τους αναλυτές της Euroank, τα κριτήρια τα οποία πρέπει να πληρούνται για την εύρεση των βέλτιστων φορολογικών συντελεστών για την φορολόγηση των εισοδημάτων των φυσικών προσώπων πρέπει να είναι τα εξής:
1)η διασφάλιση ενός συγκεκριμένου ύψους δημοσίων εσόδων,
2) η ελαχιστοποίηση των στρεβλώσεων που η φορολογία προκαλεί στα κίνητρα για απασχόληση έναντι σχόλης ή και επιδίωξης επιβίωσης μέσω επιδοματικής στήριξης από το Κράτος,
3) η συμβατότητα με το κοινό περί δικαίου αίσθημα ότι όλοι οι πολίτες πρέπει να συνεισφέρουν στα δημόσια έσοδα· αυτό δεν περιλαμβάνει μόνο προσμετρήσεις για την φορολόγηση των πλουσιότερων έναντι των φτωχότερων, αλλά και την φορολόγηση των μισθωτών, οι οποίοι έχουν πολύ μικρότερο δυνατότητα απόκρυψης των εισοδημάτων τους από τη μισθωτή εργασία έναντι των αυτοαπασχολούμενων και των ασκούντων επιχειρηματική δραστηριότητα,
4) η ενθάρρυνση δραστηριοτήτων που ενσωματώνουν περισσότερη γνώση και καινοτομία και
5) η ενθάρρυνση της αποταμίευσης έναντι της κατανάλωσης.
Οι συγκεκριμένες προτάσεις που παρέχει η Eurobank είναι οι εξής:
1)Θέσπιση Αυτόματου Μηχανισμού Τιμαριθμικής Προσαρμογής
2)Εφαρμογή Επιλεκτικής ή Στοχευμένης Τιμαριθμοποίησης
3)Σύνδεση της Τιμαριθμοποίησης με τους Μεσοπρόθεσμους Δημοσιονομικούς Στόχους
Τέλος, επισημαίνεται ότι η συστηματική μετατόπιση φορολογουμένων σε υψηλότερα φορολογικά κλιμάκια λόγω πληθωριστικών αυξήσεων στα ονομαστικά εισοδήματα, χωρίς αντίστοιχη αναπροσαρμογή των ορίων τους, μπορεί να υπονομεύσει τη διαφάνεια, την ουδετερότητα και τη δικαιοσύνη του φορολογικού συστήματος.
