Υπάρχουν και ευτυχισμένοι υπουργοί Οικονομικών. Όπως αυτός της Ιρλανδίας, κύριο μέλημα του οποίου δεν είναι ποιες δαπάνες να περικόψει, αλλά πώς να ξοδέψει επωφελέστερα από το άνετο δημοσιονομικό “μαξιλάρι” που έχει εξασφαλίσει η χώρα του – άλλοτε γνωστή ως ένα από τα πρώτα θύματα της κρίσης του ευρώ.
Ο χώρος που έχει για να κινηθεί το ιρλανδικό δημόσιο έγινε ακόμη ευρύτερος μετά τον “μπουναμά” των 14 δισ. ευρώ που εξασφάλισε η νησιωτική χώρα, μετά την πρόσφατη διαταγή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου προς την εταιρεία Apple να καταβάλει αναδρομικά φόρους, τους οποίους είχε αποφύγει χάρη σε μία προνομιακή συμφωνία, που κρίθηκε ότι συνιστά αθέμιτο ανταγωνισμό.
Η ειδική σχέση της Ιρλανδίας με τις πέραν του Ατλαντικού πολυεθνικές αποτέλεσε κομβικό στοιχείο της οικονομικής της πορείας τις τελευταίες δύο δεκαετίες, με διακυμάνσεις που παραπέμπουν σε… διπολική διαταραχή. Αρκεί και μόνο να αναλογισθεί κανείς ότι το 2015 το ιρλανδικό ΑΕΠ κατέγραψε αύξηση της τάξης του 26% εν μία νυκτί, όταν η Apple αποφάσισε να μεταφέρει λογιστικά τα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας της στον ευρωπαϊκό της φορολογικό παράδεισο.
Από το ζενίθ στο ναδίρ και πίσω
Πριν από δεκατρία χρόνια, η ιρλανδική οικονομία βρισκόταν στα βράχια. Η ανεργία είχε εκτοξευθεί από ούτε 5% το 2007 σε σχεδόν 16% έως το 2011.
Ταυτόχρονα, η καθαρή μετανάστευση προς το εξωτερικό “έτρεχε” περίπου στο 0,6% του πληθυσμού ετησίως και το δημόσιο χρέος είχε τετραπλασιαστεί φτάνοντας το 135% του ΑΕΠ. Με τα ομόλογά της να αποδίδουν περισσότερες από πέντε ποσοστιαίες μονάδες πάνω από εκείνα της Γερμανίας, η κυβέρνηση της Ιρλανδίας είχε χάσει την πρόσβαση στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές και έπρεπε να πιει το πικρόν ποτήριον του δικού της προγράμματος διάσωσης από Ε.Ε. και ΔΝΤ. Εν έτει 2024 η ανεργία έχει υποχωρήσει σε επίπεδα σχεδόν πλήρους απασχόλησης, η εισροή μεταναστών ανέρχεται στο 1,5% του πληθυσμού ετησίως, ενώ η διεθνής πιστοληπτική ικανότητα της ιρλανδικής κυβέρνησης είναι η ίδια με αυτή του Ηνωμένου Βασιλείου.
Αυτό που μεσολάβησε ήταν η πτώση των επιτοκίων, η οποία ελάφρυνε το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους, η ανακεφαλαιοποίηση και εκκαθάριση των τραπεζών (η ανάγκη διάσωσης των οποίων επιβάρυνε το 2011 τα δημόσια οικονομικά κατά 25% του ΑΕΠ), ενώ η συνεπής υλοποίηση της δημοσιονομικής προσαρμογής εξασφάλισε τη διατήρηση της εμπιστοσύνης των επενδυτών. Η άλλοτε καθυστερημένη αγροτική χώρα παραμένει poster boy της παγκοσμιοποίησης, εκμεταλλευόμενη τη γεωγραφική της θέση, τους πολιτιστικούς δεσμούς της με τον αγγλοσαξονικό κόσμο, τη συμμετοχή της στην ευρωπαϊκή κοινή αγορά και βέβαια τους χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές που την έχουν θέσει στο στόχαστρο των ίδιων των εταίρων της στην Ευρωζώνη.
Τα διαφορετικά σενάρια
Το ογκωδέστερο μετά την απόφαση για την Apple “μαξιλάρι” θα μπορούσε να αξιοποιηθεί με ποικίλους τρόπους. Ένας από αυτούς θα ήταν η μείωση του χρέους κατά 8%, ποσοστό στο οποίο αντιστοιχούν τα 14 δισ. ευρώ. Αλλά πιεστική ανάγκη για κάτι τέτοιο δεν προκύπτει: αρκεί να αναλογισθεί κανείς ότι πλέον το χρέος ανέρχεται στο 60% του ΑΕΠ (έναντι λ.χ. 100% για τη Βρετανία), καθιστώντας την Ιρλανδία μία από τις ελάχιστες χώρες της Ε.Ε. που πληρούν τα κριτήρια του Μάαστριχτ.
Οι υποδομές θα ήταν μία άλλη επιλογή, δεδομένων και των αναγκών σε στέγαση και περίθαλψη. Όμως η οδυνηρή μνήμη της “στεγαστικής φούσκας” της πρώτης δεκαετίας του αιώνα, ο φόβος του πληθωρισμού και η σχετική έλλειψη εργατικού δυναμικού στις κατασκευές δεν ευνοούν ιδιαίτερα αυτή την κατεύθυνση.
Περισσότερο παραγωγικές τοποθετήσεις θα ήταν μία επένδυση στο μέλλον. Εξ ού και η ιρλανδική κυβέρνηση έχει ξεκινήσει τη διαδικασία δημιουργίας ενός κρατικού επενδυτικού ταμείου που θα φθάσει σε ύψος τα 100 δισ. ευρώ πριν από το 2035 και ενός δεύτερου ταμείου 14 δισεκατομμυρίων ευρώ για την προστασία σε ενδεχόμενο οικονομικής ύφεσης.
Από το 2024 έως το 2035, ποσό ίσο με το 0,8% του ΑΕΠ θα καταβάλλεται στο κύριο ταμείο κάθε χρόνο, ενώ ανάλογα με τις αποδόσεις των επενδύσεων, το αμοιβαίο κεφάλαιο θα μπορούσε να φτάσει τα 100 δισ. ευρώ έως το 2035. Οι κυβερνήσεις μπορούν στη συνέχεια να αποσύρουν τις επενδυτικές αποδόσεις του αμοιβαίου κεφαλαίου χωρίς να εξαντλήσουν το αρχικό κεφάλαιο.
Ο κίνδυνος της υπεραισιοδοξίας και οι πληθωριστικές πιέσεις
Όμως οι δημοσιονομικοί “ιέρακες” πάντοτε καραδοκούν. Το Ιρλανδικό Δημοσιονομικό Συμβουλευτικό Συμβούλιο (IFAC) προειδοποίησε ότι ο χειρισμός των δημόσιων οικονομικών από την κυβέρνηση προσθέτει “άσκοπη πίεση” στην οικονομία της χώρας.
Σύμφωνα με την εποπτική αρχή, τα λάθη του παρελθόντος κινδυνεύουν να επαναληφθούν. Ένας ιδιαίτερος λόγος ανησυχίας, εξήγησε η IFAC στις αρχές του μηνός, είναι οι επανειλημμένες παραβιάσεις του δικού της κανόνα δαπανών από την κυβέρνηση.
Ο κανόνας που εισήχθη το 2021 περιορίζει την αύξηση των δαπανών στο 5% ετησίως, εκτός εάν αυτές χρηματοδοτούνται μέσω υψηλότερων φόρων. Η ιρλανδική κυβέρνηση ανακοίνωσε προϋπολογισμό 8,3 δισ. ευρώ τον Ιούλιο, ο οποίος υπό το φως των φορολογικών εσόδων αύξησε τις δαπάνες κατά 6,9%.
“Με την άντληση περισσότερων χρημάτων σε μια οικονομία με ποσοστά απασχόλησης ρεκόρ τώρα, η κυβέρνηση κινδυνεύει να επιδεινώσει το πρόβλημα της αύξησης των τιμών και των περιορισμών χωρητικότητας”, ανέφερε η IFAC.
Η προειδοποίηση σχετίζεται με τον επερχόμενο προϋπολογισμό της Ιρλανδίας, που αναμένεται την 1η Οκτωβρίου, ενόψει των γενικών εκλογών που πρέπει να διεξαχθούν έως τον Μάρτιο του 2025.
Η IFAC εκτιμά ότι οι τιμές καταναλωτή το 2025 θα είναι κατά 1,9% υψηλότερες λόγω παραβιάσεων του κανόνα δαπανών από το 2022. Αυτό προσθέτει περίπου χίλια ευρώ στις ετήσιες δαπάνες ενός τυπικού νοικοκυριού.
Οι ισχυρές τάσεις απασχόλησης από την Ιρλανδία ενέχουν επίσης πληθωριστικούς κινδύνους. Η απασχόληση αυξήθηκε κατά 2,7% από έτος σε έτος το πρώτο εξάμηνο του 2024. Οι περισσότερες από αυτές τις πρόσθετες θέσεις εργασίας αφορούν πτυχιούχους και τα δύο τρίτα έπρεπε να καλυφθούν από μετανάστες που επέστρεψαν ή αλλοδαπούς που προέρχονται από το εξωτερικό.
“Πολυεθνικός μαγνήτης”
Δεδομένης της ισχύος της οικονομίας της Ιρλανδίας, ιδίως του προβλεπόμενου πλεονάσματος 8,6 δισ. ευρώ, η προειδοποίηση της IFAC μπορεί να φαίνεται υπερβολικά απαισιόδοξη. Όμως και το πλεόνασμα είναι εν μέρει παραπλανητικό, λόγω του ρόλου της Ιρλανδίας ως “πολυεθνικού μαγνήτη”.
Χωρίς τα απροσδόκητα κέρδη από μια χούφτα πολυεθνικών η Ιρλανδία θα βρισκόταν σε ένα μεγάλο και αυξανόμενο έλλειμμα. Εάν αντιστραφεί ο εταιρικός φόρος ή ο εξαιρετικός αριθμός των ατόμων που εργάζονται, η κυβέρνηση μπορεί να χρειαστεί να περικόψει τις υποσχέσεις της, προειδοποιεί η IFAC. Δεν πρόκειται για πολιτικά εύπεπτο μήνυμα λίγους μήνες πριν από τη διεξαγωγή των εκλογών.