του Κώστα Ράπτη
Πρόκειται για την τελική πράξη διαζυγίου μιας σχέσης που χαρακτηριζόταν από αθεράπευτη αποξένωση εδώ και τουλάχιστον τρία χρόνια. Εξ ου και η σημασία της ήταν περισσότερο συμβολική, παρά ουσιαστική. Όμως δεν είναι δίχως σημασία το γεγονός ότι την πρωτοβουλία για την οριστική ενεργειακή αποκοπή της Ε.Ε. από τη Ρωσία δεν την έλαβαν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι παρά ένας τρίτος: η ουκρανική κυβέρνηση του Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Από την πρώτη μέρα του νέου έτους η διαμετακόμιση ρωσικού φυσικού αερίου προς Δυσμάς μέσω της Ουκρανίας τερματίσθηκε, καθώς η σχετική συμφωνία πενταετούς διάρκειας, που είχε εκπνεύσει την προηγουμένη, ποτέ δεν επιδιώχθηκε από πλευράς Κιέβου να παραταθεί έπειτα από επαναδιαπραγμάτευση.
Η αντίδραση των αγορών υπήρξε ψύχραιμη, καθώς οι διακινούμενες ποσότητες είχαν ήδη δραματικά περιορισθεί από τις απαρχές του πολέμου που κήρυξε η Ρωσία στην Ουκρανία το 2022.
Ο αγωγός Yamal μέσω Πολωνίας έκλεισε λίγους μήνες μετά την έναρξη της ρωσικής “ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης” για λόγους που σχετίζονται με την επιβολή κυρώσεων, ενώ ο υποθαλάσσιος αγωγός Nord Stream 1 σταδιακά τέθηκε εκτός λειτουργίας λόγω αναγκών συντήρησης, που επιδεινώθηκαν από την καθυστέρηση του Καναδά στην επιστροφή επισκευασμένων αεριοστροβίλων στη Ρωσία. Άλλωστε τόσο αυτός ο αγωγός όσο και ο Nord Stream 2, που δεν είχε ακόμη ενεργοποιηθεί, ανατινάχτηκαν κατόπιν τον Σεπτέμβριο του 2022, σε μια πρωτοφανή ενέργεια βιομηχανικής τρομοκρατίας, η πατρότητα της οποίας ακόμη αναζητείται.
Μολονότι δε ο ένας από τους δύο αγωγούς παραμένει σε κατάσταση που θα επέτρεπε την επαναλειτουργία του, αυτή για πολιτικούς λόγους δεν έχει προκύψει.
Όλα αυτά είχαν ως συνδυασμένο αποτέλεσμα να πέσει το μερίδιο του ρωσικού φυσικού αερίου στις εισαγωγές της Ε.Ε. από 40% το 2021 σε περίπου 8% το 2023, σύμφωνα με υπολογισμούς του ίδιου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
Καθησυχαστική η Κομισιόν
Η απόφαση της Ουκρανίας να κλείσει τη δική της διαδρομή επηρεάζει πλέον μόνο το εναπομείναν 5% των ευρωπαϊκών εισαγωγών, με κύριους πελάτες τη Σλοβακία και την Ουγγαρία και βαρύτερα θιγόμενη την εκτός Ε.Ε. Μολδαβία (ιδίως δε την αποσχισθείσα ρωσόφωνη επαρχία της Υπερδνειστερίας, όπου διεκόπη η παροχή θέρμανσης στα νοικοκυριά).
“Σε μια ετήσια παγκόσμια παραγωγή που ξεπερνάει τα 500 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα LNG, η αντικατάσταση περίπου 14 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ρωσικού αερίου που μεταφέρονται μέσω της Ουκρανίας, θα έχει μάλλον περιορισμένες επιπτώσεις στην τιμή του φυσικού αερίου στην Ε.Ε.”, αναφέρει η έκθεση της Κομισιόν, γεγονός που εξηγεί την απροθυμία της να παρέμβει υπέρ της ανανέωσης της ρωσο-ουκρανικής συμφωνίας.
Η Σλοβακία θα μπορούσε να προσφύγει στη σύνδεση μέσω Πολωνίας με τον τερματικό σταθμό LNG Klaipeda της Λιθουανίας, ενώ παράλληλα μπορεί να την τροφοδοτήσει, από κοινού με την Ουγγαρία, και ο τερματικός σταθμός Krk LNG της Κροατίας. Η Ουγγαρία επίσης λαμβάνει ήδη κάποιο φυσικό αέριο από τον υποθαλάσσιο αγωγό TurkStream, τον τελευταίο που έμεινε να μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο προς την Ευρώπη. Όπως βλέπουμε, η “αγέρωχη” ευρωπαϊκή στάση δεν εμποδίζει ουκ ολίγους τρίτους, με πρώτη τη χώρα του Ταγίπ Ερντογάν, να συνεχίζουν να επωφελούνται.
Η στροφή της Ε.Ε. προς εναλλακτικές πηγές τροφοδοσίας, εν προκειμένω το LNG, είχε άλλωστε το παράδοξο αποτέλεσμα να ευνοήσει όχι μόνο τους προφανείς προμηθευτές (ΗΠΑ, Κατάρ, Νορβηγία, Αλγερία) αλλά εμμέσως και… τη Ρωσία, η οποία εξάγει το αέριό της σε τρίτες χώρες οι οποίες και το επανεξάγουν υγροποιημένο ως δικό τους.
Οι αντιδράσεις και οι επιπτώσεις
Οι ηγέτες της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν και της Σλοβακίας Ρόμπερτ Φίτσο εμφανίζονται πάντως άκρως δυσαρεστημένοι. Ο πρώτος σκέφτεται το τέχνασμα της αγοράς του φυσικού αερίου απευθείας στην πηγή, ώστε να μην είναι πια ρωσικό όταν θα διέρχεται από την ουκρανική επικράτεια. Ο δεύτερος πάλι απειλεί το Κίεβο με αντίμετρα, ήτοι με πιθανή διακοπή της παροχής ηλεκτρικού ρεύματος έκτακτης ανάγκης στην Ουκρανία.
Για “νίκη της Ευρώπης” μιλά η έχουσα την εκ περιτροπής ευρωπαϊκή προεδρία Πολωνία, η οποία προθυμοποιείται να αντικαταστήσει το σλοβακικό ηλεκτρικό ρεύμα προς Ουκρανία.
Τον “κυνικό ενεργειακό εκβιασμό” της Μόσχας κατήγγειλε και ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι, μολονότι ήταν η δική του πλευρά που απαξίωσε, για τους προφανείς πολιτικούς λόγους, να επαναδιαπραγματευθεί.
“Όταν ο Πούτιν αναλάμβανε την εξουσία στη Ρωσία πριν από 25 χρόνια, ο ετήσιος όγκος αερίου που μεταφερόταν μέσω Ουκρανίας στην Ευρώπη ανερχόταν σε περισσότερα από 130 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Σήμερα, η διαμετακόμιση ρωσικού αερίου βρίσκεται στο μηδέν, κάτι που συνιστά μια από τις μεγαλύτερες ήττες της Μόσχας”, τόνισε με ανάρτησή του σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης ο Ζελένσκι.
Πράγματι, η ρωσική κρατική εταιρεία Gazprom, που υπήρξε κάποτε ο μεγαλύτερος εξαγωγέας φυσικού αερίου παγκοσμίως, ήδη το 2023 υπέστη απώλειες, για πρώτη φορά από το 1999, της τάξης των 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Η Ρωσία και η Σοβιετική Ένωση ανάλωσαν πολλές δεκαετίες μετά το 1970 για να αποκτήσουν ένα σημαντικό μερίδιο στην αγορά φυσικού αερίου της Ευρώπης, που στο απόγειό του έφθασε το 35%, αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία κατέστρεψε αυτή τη δραστηριότητα.
Οι απώλειες
Μετά την εκπνοή της ρωσο-ουκρανικής συμφωνίας, η Ουκρανία πρόκειται να χάσει περίπου 800 εκατομμύρια δολάρια που λάμβανε ετησίως από τη Ρωσία ως τέλη διελεύσεως, ενώ η Gazprom θα χάσει σχεδόν 5 δισεκατομμύρια δολάρια από τις πωλήσεις φυσικού αερίου στην Ευρώπη.
Ωστόσο, για την Ευρώπη, η απώλεια του φθηνού ρωσικού φυσικού αερίου συνέβαλε σε σημαντική οικονομική επιβράδυνση, σε έξαρση του πληθωρισμού και σε επιδείνωση της κρίσης κόστους ζωής.
Το 2022 η τιμή της ενέργειας ανέβηκε αισθητά – κατά περιόδους ακόμη και κατά 20 φορές σύμφωνα με τη δεξαμενή σκέψης Bruegel. Ορισμένα ευρωπαϊκά εργοστάσια υποχρεώθηκαν να μειώσουν την παραγωγή τους, ενώ αρκετές μικρές επιχειρήσεις αναγκάστηκαν να κλείσουν. Έκτοτε οι τιμές έχουν υποχωρήσει και πάλι, ωστόσο παραμένουν ακόμη σε υψηλότερα επίπεδα σε σύγκριση με την περίοδο πριν από την ενεργειακή κρίση – για αυτό και οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες που καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες ενέργειας, όπως η γερμανική, δυσκολεύονται να παραμείνουν ανταγωνιστικές.
Η ακριβή ενέργεια αποτελεί φυσικά σημαντικό πρόβλημα και για τα νοικοκυριά. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή περίπου το 11% των πολιτών της Ε.Ε. το 2023 δεν μπορούσε να θερμάνει επαρκώς το σπίτι του.
