Σε μια εποχή όπου οι αγορές λειτουργούν με αλγόριθμους και οι συναλλαγές εκτελούνται σε κλάσματα του δευτερολέπτου, η αφετηρία του χρηματιστηρίου μας μεταφέρει στον 17ο αιώνα.
Στις 20 Μαρτίου 1602, η Ολλανδική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών (στα ολλανδικά: Vereenigde Oostindische Compagnie – VOC) προχώρησε στην πρώτη δημόσια εγγραφή μετοχών (IPO) στην ιστορία, θέτοντας τα θεμέλια για τις σύγχρονες χρηματοπιστωτικές αγορές. Το άρθρο 10 του καταστατικού της ανέφερε: “Όλοι οι κάτοικοι αυτών των χωρών μπορούν να αγοράσουν μετοχές αυτής της Εταιρείας”.Πρόκειται για τη γένεση του θεσμού της Α.Ε. με συμμετοχή μετόχων, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης.
Η έννοια της επένδυσης υπήρχε ήδη πριν από την IPO της VOC. Όπως εξηγεί ο Ολλανδός ιστορικός Μάρτεν Πρακ στο Euronews, οι προηγούμενες εταιρείες βασίζονταν σε ένα παραδοσιακό μοντέλο όπου έμποροι συγκέντρωναν κεφάλαια για ένα και μόνο εμπορικό ταξίδι, εντός ή εκτός Ευρώπης.
“Μετά το ταξίδι γινόταν ο οικονομικός απολογισμός. Αν υπήρχε κέρδος – ή έστω κάποιο θετικό αποτέλεσμα – οι επενδυτές έπαιρναν πίσω τα χρήματά τους. Στη συνέχεια, μπορούσαν να επενδύσουν στο επόμενο ταξίδι” προσθέτει.
Ωστόσο, η VOC υπήρξε πρωτοπόρος σε δύο βασικά σημεία: Πρώτον, η μετοχική ιδιοκτησία ήταν ανοικτή προς όλους, χωρίς ελάχιστο ποσό επένδυσης. Και δεύτερον, οι μετοχές μπορούσαν να μεταβιβαστούν.
Ο ιστορικός και οικονομολόγος Λόντεβικ Πέτραμ, στο βιβλίο του The World’s First Stock Exchange, σημειώνει ότι μια επιπλέον πρόβλεψη προστέθηκε στην πρώτη σελίδα του καταστατικού μετά την έκδοσή του: “Η μεταβίβαση μετοχών μπορεί να γίνει μέσω του λογιστή αυτού του επιμελητηρίου”.
Αυτό άνοιξε τον δρόμο για τη δημιουργία δευτερογενούς αγοράς, όπου οι επενδυτές μπορούσαν να μεταπωλούν τις μετοχές τους αντί να δεσμεύουν τα χρήματά τους για χρόνια.
Το χρηματιστήριο πέρα από την ελίτ
Οι συναλλαγές πραγματοποιούνταν σε τρεις βασικές τοποθεσίες: στη New Bridge –όπου έλαβαν χώρα οι πρώτες ανοιχτές συναλλαγές μετοχών στον κόσμο-, στο Hendrick de Keyser Exchange -που κατασκευάστηκε ειδικά για την εμπορία εμπορευμάτων και μετοχών- και στην Dam Square –όπου συνεχίζονταν οι αγοραπωλησίες εκτός ωραρίου, βασισμένες σε φήμες και ειδήσεις της τελευταίας στιγμής.
Η δημόσια εγγραφή της VOC διήρκεσε καθ’ όλη τη διάρκεια του Αυγούστου του 1602, συγκεντρώνοντας το αξιοσημείωτο ποσό των 3.674.945 γκίλντερ από 1.143 επενδυτές. Ανάμεσά τους και η Νέελτχεν Κορνήλις, υπηρέτρια ενός εκ των ιδιοκτητών της Εταιρείας, η οποία επένδυσε 100 γκίλντερ, ποσό αντίστοιχο με αρκετούς μήνες εργασίας.
Η υπόθεση της VOC καταδεικνύει πώς η ανάγκη χρηματοδότησης μεγάλων εμπορικών επιχειρήσεων οδήγησε στην ανάπτυξη μηχανισμών που αποτελούν σήμερα βασικά εργαλεία των διεθνών χρηματοπιστωτικών αγορών: τη μετοχική χρηματοδότηση, τη διασπορά κινδύνου, και τη ρευστότητα μέσω της δευτερογενούς διαπραγμάτευσης.
Περισσότερο από τέσσερις αιώνες μετά, η κληρονομιά της πρώτης εισηγμένης εταιρείας συνεχίζει να επηρεάζει την οικονομική ιστορία και πρακτική, ενώ η έννοια της “αγοράς” παραμένει θεμέλιο της παγκόσμιας οικονομίας.
