Αμυντικές δαπάνες: Ο γρίφος των επενδύσεων και οι δύο ρήτρες διαφυγής

Τις λεπτομέρειες γύρω από την πρόταση της Κομισιόν για την εξαίρεση των αμυντικών επενδύσεων από το όριο δαπανών του νέου Συμφώνου Σταθερότητας με ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής αναμένει η Ελλάδα, όπως και τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η Αθήνα δηλώνει, μέσω του υπουργού Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κωστή Χατζηδάκη, ότι η Ελλάδα υπο­στη­ρίζει επί της αρχής την τοπο­θέτηση Φον ντερ Λάιεν, υπό μία όμως απα­ράβατη προ­ϋπόθεση: ότι η ρήτρα δια­φυ­γής δεν θα αφορά μόνο τις χώρες που έχουν αμυ­ντι­κές δαπάνες 0,5% ή 1%, προ­κει­μένου να διευ­κο­λυ­νθούν να φτάσουν το όριο δαπα­νών του ΝΑΤΟ. Αλλά και χώρες όπως η Ελλάδα, που είναι ανα­γκα­σμένες να δαπα­νούν για την άμυνα ποσο­στό μεγα­λύτερο από το όριο αυτό».

Ανεξάρτητα από τις αποφάσεις που θα ληφθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο γύρω από το σκέλος των αμυντικών δαπανών, το οικονομικό επιτελείο ξεκαθαρίζει ότι όποιες πρόσθετες ευελιξίες υπάρξουν θα αξιοποιηθούν για την ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων, αλλά και για την περαι­τέρω ουσια­στική μείωση φόρων για τους συνε­πείς φορο­λο­γούμε­νους.

«H ανα­γκαία δημο­σιο­νο­μική ευε­λι­ξία για λόγους αμυ­ντι­κούς θα πρέπει πάντοτε να συν­δυ­άζε­ται με δημο­σιο­νο­μική σύνεση. Διότι, ανε­ξάρ­τητα από τους όποιους ευρω­παϊκούς δημο­σιο­νο­μι­κούς κανόνες, οι αγο­ρές θα είναι πάντοτε εδώ και θα κρίνουν με αυστη­ρότητα τη δημο­σιο­νο­μική πολι­τική μας. Οι υπερ­βο­λές, όπως έδειξε η προη­γούμενη δεκα­ε­τία, πλη­ρώ­νο­νται πρώτα από όλα από τους μισθω­τούς και τους συντα­ξιούχους» επισημαίνει ο Κωστής Χατζηδάκης.

Πολλά θα εξαρτηθούν από τα οριστικά στοιχεία για το ύψος του πρωτογενούς πλεονάσματος το 2024 όπως θα αποτυπωθούν από τη Eurostat τον Απρίλιο. Με βάση τα στοιχεία εκτέλεσης του περσινού προϋπολογισμού το πρωτογενές πλεόνασμα του 2024 φαίνεται ότι έκλεισε κοντά στο 3% του ΑΕΠ έναντι πρόβλεψης για 2,5%. Στοιχείο το οποίο φαίνεται να διευκολύνει την Κυβέρνηση να προχωρήσει στους σχεδιασμούς της για νέες μειώσεις στη φορολογία εισοδήματος.

Eurogroup και Ecofin 

Όσον αφορά το ζήτημα της ενεργοποίησης της ρήτρας διαφυγής για τις αμυντικές επενδύσεις, το ζήτημα αναμένεται να απασχολήσει τους υπουργούς Οικονομικών στις συνεδριάσεις του Eurogroup και Ecofin στις 10 και 11 Μαρτίου στις Βρυξέλλες. Τη σκυτάλη θα πάρουν οι 27 ηγέτες στις 20 Μαρτίου οπότε και θα πραγματοποιηθεί η Σύνοδος Κορυφής στην βελγική πρωτεύουσα.  Ένα 24ωρο νωρίτερα, η Κομισιόν σχεδιάζει να παρουσιάσει τη πολυαναμενόμενη Λευκή Βίβλο για την άμυνα, με περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την πρόταση της Επιτροπής.

Πιθανόν έως τότε να ξεκαθαριστούν διάφορα ζητήματα που απασχολούν και την ελληνική πλευρά όπως :

·       Όταν η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν αναφερόταν σε ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής για αμυντικές επενδύσεις, να ξεκαθαρίζει το είδος των δαπανών που θα φορά.

·       Τι σημαίνει ότι η αύξηση των αμυντικών δαπανών θα πρέπει να γίνει με τρόπο ελεγχόμενο και υπό προϋποθέσεις.

·       Η υπέρβαση θα δικαιο­λο­γείται μόνο για επι­πλέον αμυ­ντι­κές δαπάνες ή κι άλλου είδους σε περίπτωση που το όριο των αμυ­ντι­κών δαπα­νών έχει ήδη καλυ­φθεί.

Στόχος της πολωνικής προεδρίας είναι οι οριστικές αποφάσεις να έχουν ληφθεί μέχρι το Μάιο.

Οι αμυντικές δαπάνες των χωρών  

Τα μέλη του ΝΑΤΟ είχαν δεσμευθεί να δαπανούν για την άμυνα τουλάχιστον το 2% του ΑΕΠ ετησίως έως το 2024. Από τα 32 μέλη το στόχο αυτό φαίνεται να έχουν επιτύχει τα 23 με αρκετές ευρωπαϊκές χώρες να μην έχουν τηρήσει το συγκεκριμένο όριο.

Με βάση τα τελευταία δημοσιοποιημένα στοιχεία της στρατιωτικής συμμαχίας, το 2024 εκτιμάται ότι οι χώρες που δαπάνησαν τα περισσότερα ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι :

·       Πολωνία : 4,12%/ΑΕΠ

·       Εσθονία : 3,43%/ΑΕΠ

·       ΗΠΑ : 3,38% /ΑΕΠ

·       Λετονία : 3,15%/ΑΕΠ

·       Ελλάδα : 3,08%/ΑΕΠ

Από την άλλη, κάτω από το 2% για την άμυνα έχουν δαπανήσει : Κροατία 1,81% του ΑΕΠ, Πορτογαλία  1,55% του ΑΕΠ,  Ιταλία  1,49% του ΑΕΠ, Καναδάς 1,37% του ΑΕΠ, Βέλγιο 1,3% του ΑΕΠ, Λουξεμβούργο 1,29% του ΑΕΠ, Σλοβενία 1,29% του ΑΕΠ και Ισπανία 1,28% του ΑΕΠ.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μεταξύ των ετών 2021-2024 οι συνολικές αμυντικές δαπάνες κατέγραψαν αύξηση πάνω από 30% φτάνοντας πέρυσι στα 326 δις. ευρώ έναντι 214 δις. ευρώ το 2021.

Οι δύο ρήτρες διαφυγής

Οι νέοι δημοσιονομικοί κανόνες περιέχουν δύο «ρήτρες διαφυγής», μια «γενική» και μια «εθνική». Με βάση το δίκαιο της Ε.Ε., η γενική ρήτρα διαφυγής μπορεί να ενεργοποιηθεί «σε περίπτωση σοβαρής οικονομικής ύφεσης στη ζώνη του ευρώ ή στην Ένωση συνολικά». Η εθνική ρήτρα διαφυγής, εν τω μεταξύ, μπορεί να χρησιμοποιηθεί «όπου εξαιρετικές περιστάσεις εκτός του ελέγχου του κράτους-μέλους έχουν σημαντικό αντίκτυπο στα δημόσια οικονομικά [του]».

Τη γενική ρήτρα διαφυγής επικαλέστηκε η Κομισιόν κατά τη διάρκεια της εκτεταμένης οικονομικής ύφεσης που προκλήθηκε από την πανδημία. Η εθνική ρήτρα διαφυγής, ωστόσο, εισήχθη μόλις πέρυσι και δεν έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ.

Για την ενεργοποίηση και των δύο ρητρών απαιτείται η στήριξη της «ειδικής πλειοψηφίας» των κρατών μελών – δηλαδή, 15 από τις 27 χώρες του μπλοκ που αντιπροσωπεύουν συλλογικά τουλάχιστον το 65% του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης.