Του Χάρη Φλουδόπουλου
Η ενεργειακή μετάβαση της Ευρώπης περνά μέσα από τις φλόγες των καυσώνων, τις τεχνικές προκλήσεις της “πράσινης” μετάβασης και την αδήριτη ανάγκη για σταθερά και εύρωστα ηλεκτρικά δίκτυα. Τα γεγονότα του φετινού καλοκαιριού –από την άνοδο της ζήτησης λόγω υψηλών θερμοκρασιών έως το ιστορικό μπλακ-άουτ της Ιβηρικής– αναδεικνύουν με τρόπο δραματικό ότι το ενεργειακό οικοσύστημα της Ε.Ε. απαιτεί πιο “έξυπνα”, πιο διασυνδεδεμένα και πιο ευέλικτα δίκτυα. Σε διαφορετική περίπτωση, ο κίνδυνος των μπλακ-άουτ θα συνεχίσει να αποτελεί μια διαρκή απειλή όχι μόνο για τα ενεργειακά συστήματα, αλλά συνολικά για την οικονομία.
Καύσωνας και ενεργειακό crash test
Ο Ιούνιος και ο Ιούλιος του 2025 δοκίμασαν τα ηλεκτρικά συστήματα σε όλη την Ευρώπη. Η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκε έως και 14%, οδηγώντας σε υπερφόρτωση των δικτύων, την ώρα που πολλοί θερμοηλεκτρικοί σταθμοί αναγκάζονταν να περιορίσουν ή να διακόψουν τη λειτουργία τους λόγω θερμικού στρες ή δυσκολιών ψύξης. Ο συνδυασμός υψηλής ζήτησης και μειωμένης προσφοράς έσπρωξε τις τιμές έως και πάνω από τα 470 ευρώ/MWh σε χώρες όπως η Πολωνία και η Γερμανία.
Παράλληλα, καταγράφηκε ρεκόρ παραγωγής ηλιακής ενέργειας – με 45 TWh στην Ε.Ε. τον Ιούνιο και έως 50 GW στην αιχμή μόνο στη Γερμανία. Ωστόσο το γεγονός ότι η ενέργεια αυτή παρέχεται κυρίως τις μεσημεριανές ώρες, ενώ η κατανάλωση για ψύξη κορυφώνεται αργότερα, αναδεικνύει την ανάγκη για αποθήκευση και ευελιξία στη διαχείριση της ζήτησης.
Η κρίσιμη αποθήκευση
Η αποθήκευση ενέργειας –μέσω συσσωρευτών ή αντλησιοταμίευσης– αναδεικνύεται σε καταλύτη της ενεργειακής σταθερότητας. Στη Γερμανία τα 14 GW μπαταριών και τα 10 GW αντλησιοταμίευσης απέδειξαν τη χρησιμότητά τους, φορτίζοντας φθηνή ενέργεια το μεσημέρι και απελευθερώνοντάς την το βράδυ, κατά τις ακριβές ώρες αιχμής.
Η Ε.Ε. καλείται να επενδύσει επειγόντως σε ανάλογες υποδομές. Η ανάγκη είναι διπλή: αφενός για εξομάλυνση της ημερήσιας καμπύλης ζήτησης, αφετέρου για την αντιστάθμιση της “στοχαστικότητας” των ΑΠΕ που παράγουν ανάλογα με τον καιρό και όχι με βάση τις ανάγκες.
Οι διασυνδέσεις σώζουν – ή καταδικάζουν
Το γεγονός ότι η Ιβηρική Χερσόνησος παρέμεινε ενεργειακά απομονωμένη από την υπόλοιπη Ευρώπη συνέβαλε καθοριστικά στην κατάρρευση του συστήματος της 28ης Απριλίου. Το μπλακ-άουτ, που άφησε έως και 60 εκατ. πολίτες χωρίς ρεύμα επί 18 ώρες, οφείλεται σε τεχνικά λάθη, ανεπαρκή θερμική ισχύ και έλλειψη επαρκών διεθνών διασυνδέσεων.
Όπως κατέγραψαν οι επίσημες εκθέσεις των ισπανικών αρχών και της Red Eléctrica, η κατάρρευση ξεκίνησε από διαδοχικές απώλειες μονάδων στη Γρανάδα, στο Μπαδαχόθ και στη Σεβίλλη. Με συνοπτικές διαδικασίες και εντός πέντε δευτερολέπτων, η ζήτηση και η παραγωγή κατέρρευσαν στα 15 GW. Οι εξωτερικές διασυνδέσεις (μόλις 2,8 GW με τη Γαλλία) αποδείχθηκαν ανεπαρκείς για να συγκρατήσουν το σύστημα.
Η Ελλάδα μπροστά στην ίδια πρόκληση
Η Ελλάδα, με υψηλή διείσδυση ΑΠΕ και ισχυρές κλιματικές προκλήσεις, δεν είναι άμοιρη κινδύνων. Ο διαχειριστής του ελληνικού συστήματος, ΑΔΜΗΕ, ήδη προχωρά σε προσομοιώσεις και δοκιμές για τη συμβολή των ΑΠΕ στη ρύθμιση των τάσεων. Σε πιλοτικό πρόγραμμα συμμετείχαν 190 μονάδες ΑΠΕ, με θετικά αποτελέσματα ως προς τη σταθερότητα του συστήματος.
Στόχος είναι να καταστεί υποχρεωτική η συμμετοχή των “πράσινων” μονάδων στη ρύθμιση τάσης, όπως ίσχυε για τις συμβατικές. Το ζήτημα της αδράνειας, δηλαδή της ικανότητας του συστήματος να “αντέχει” διαταραχές, παραμένει κρίσιμο. Οι ΑΠΕ, λόγω σύνδεσης μέσω ηλεκτρονικών ισχύος και όχι στρεφόμενων μαζών, μειώνουν τη φυσική αδράνεια του συστήματος.
Το μάθημα της Ιβηρικής και η στρατηγική των επόμενων ετών
Οι επίσημες εκθέσεις από την Ιβηρική έδειξαν την ανάγκη για υιοθέτηση grid-forming inverters (μετατροπέων που “σχηματίζουν” το δίκτυο), επενδύσεις σε αποθήκευση και δυναμικά συστήματα ελέγχου τάσης. Προτείνουν, επίσης, την καθιέρωση νέων κανόνων για τον υποχρεωτικό προγραμματισμό θερμικών μονάδων που εξασφαλίζουν επαρκή εφεδρεία και αδράνεια.
Πρακτικά, η μετάβαση δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στην αύξηση της παραγωγής από ΑΠΕ. Χρειάζεται ένα νέο μείγμα: έξυπνα δίκτυα, προηγμένα συστήματα διαχείρισης, ικανή αποθήκευση και αυξημένες διασυνδέσεις. Μόνο έτσι μπορεί να εξασφαλιστεί ότι η αυριανή Ευρώπη –και η Ελλάδα ειδικότερα– δεν θα παγιδευτεί σε μια μετάβαση χωρίς σταθερότητα.
Ενεργειακός σχεδιασμός με ορίζοντα το 2030
Τα ηλεκτρικά δίκτυα βρίσκονται σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Η επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης χωρίς ενίσχυση των “υποδομών σταθερότητας” μπορεί να αποδειχθεί ενεργειακά επικίνδυνη. Οι επενδύσεις πρέπει να γίνουν σήμερα – πριν οι επόμενοι καύσωνες θέσουν εκ νέου την Ευρώπη και τα κράτη-μέλη ενώπιον δυσάρεστων εκπλήξεων.
Η ανάγκη για επανασχεδιασμό του ευρωπαϊκού ενεργειακού μοντέλου είναι πλέον αδιαμφισβήτητη. Η Ε.Ε. καλείται να επιταχύνει όχι μόνο την πράσινη μετάβαση, αλλά και τη θωράκιση των δικτύων της απέναντι στις μεταβλητές καιρικές συνθήκες και την αυξανόμενη στοχαστικότητα της παραγωγής. Η ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στη διαχείριση των φορτίων, η δυναμική τιμολόγηση, τα ευφυή μετρητικά συστήματα και η χρήση τεχνολογιών αυτοματισμού αποτελούν βασικά εργαλεία για την αποτελεσματικότερη αντιστοίχιση παραγωγής-κατανάλωσης.
Παράλληλα, η στρατηγική “Fit for 55” της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προβλέπει ως στόχο την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας μέσα από περισσότερες ηλεκτρικές διασυνδέσεις, ενιαία αγορά ενέργειας και απεξάρτηση από εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα. Οι διασυνδέσεις δεν είναι πλέον μόνο εργαλείο εμπορικού ισοζυγίου, αλλά και βασικός πυλώνας της ασφάλειας τροφοδοσίας.
Η πρόκληση για τα κράτη-μέλη είναι τριπλή: να διατηρήσουν χαμηλό ενεργειακό κόστος, να περιορίσουν τις εκπομπές και να διασφαλίσουν την αξιοπιστία των δικτύων. Όπως δείχνει το παράδειγμα της Ιβηρικής, μόνο ένας συνδυασμός έξυπνων τεχνολογιών, επαρκούς αποθήκευσης και συντονισμένης διασύνδεσης μπορεί να προσφέρει τη σταθερότητα που απαιτεί το νέο ενεργειακό τοπίο.
