Δύο εβδομάδες μετά από μια θανατηφόρα επίθεση εναντίον τουριστών στο Κασμίρ στις 22 Απριλίου, η Ινδία ανακοίνωσε ότι διεξήγαγε “ακριβείς και συγκρατημένες” επιθέσεις σε εκείνο που αποκάλεσε “στρατόπεδα τρομοκρατών” στο γειτονικό Πακιστάν. Το Πακιστάν δήλωσε ότι κατέρριψε πέντε ινδικά αεροσκάφη σε αντίποινα.
Η σύγκρουση δεν αποτελεί έκπληξη για όποιον γνωρίζει την ιστορία των σχέσεων της Ινδίας με το Πακιστάν από τη βίαιη και αιματηρή διχοτόμηση σε δύο χώρες μετά την ανεξαρτησία τους από τη Βρετανία το 1947, σημειώνει σε ανάλυσή του το πρακτορείο Bloomberg.
Έκτοτε τα δύο κράτη βρίσκονται σε αντιπαράθεση, με τις εντάσεις να καταλήγουν περιστασιακά σε ένοπλη σύγκρουση. Το κύριο επίκεντρο της αντιπαλότητας είναι το Κασμίρ, μια περιοχή των Ιμαλαΐων που τόσο η Ινδία όσο και το Πακιστάν διεκδικούν στο σύνολό της, ενώ ελέγχουν ο καθένας από ένα ξεχωριστό μέρος της.
Γιατί η Ινδία και το Πακιστάν δεν εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο;
Με την ανεξαρτησία, οι χώρες χωρίστηκαν με θρησκευτικά κριτήρια, με το Πακιστάν να γίνεται κυρίως μουσουλμανικό και η Ινδία να επιλέγει κοσμική δημοκρατία για τον κυρίως ινδουιστικό πληθυσμό της. Η χάραξη νέων συνόρων από τους Βρετανούς ξερίζωσε σχεδόν 14 εκατομμύρια ανθρώπους και οδήγησε σε θρησκευτική βία που σκότωσε έως και 1 εκατομμύριο.
Οι δύο χώρες έχουν εμπλακεί σε πολέμους από τότε, δύο από αυτούς για το Κασμίρ, με δεκάδες αψιμαχίες ενδιάμεσα. Οι ηγέτες του Πακιστάν θεωρούν την Ινδία ως υπαρξιακή απειλή. Κάποιοι πιστεύουν ότι η Ινδία εξακολουθεί να τρέφει ελπίδες για ανατροπή της διχοτόμησης και πλήρη έλεγχο του Πακιστάν.
Οι ινδικές υπηρεσίες πληροφοριών έχουν συνδέσει μια σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 2001 και 2019 με το Πακιστάν. Ο πρώην πρωθυπουργός του Πακιστάν, Ιμράν Χαν, είχε δεσμευθεί να περιορίσει τις ένοπλες ομάδες, ωστόσο απέτυχε. Οι πολιτικοί ηγέτες της χώρας έχουν μικρή εξουσία να διαμορφώνουν την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας, η οποία είναι σε μεγάλο βαθμό προνόμιο του στρατού και της υπηρεσίας πληροφοριών.
Τι είναι τόσο ξεχωριστό στο Κασμίρ;
Την εποχή της διχοτόμησης, η Ινδία και το Πακιστάν προσπάθησαν να φλερτάρουν τα διάφορα βασίλεια της υποηπείρου (τα οποία κυβερνιόντουσαν μόνο έμμεσα από τους Βρετανούς) για να ενταχθούν στα νεοσύστατα κράτη τους. Ο ινδουιστής ηγεμόνας του Τζαμού και Κασμίρ, μιας περιοχής με μουσουλμανική πλειοψηφία, περίπου στο μέγεθος του Ηνωμένου Βασιλείου και με πληθυσμό περίπου 12 εκατομμύρια σήμερα, δίστασε. Το Πακιστάν υποστήριξε μια εισβολή από άτακτους μαχητές, η Ινδία παρενέβη και οι δύο χώρες πολέμησαν μέχρι αδιεξόδου.
Σήμερα, αντιπαρατίθενται κατά μήκος ενός de facto συνόρου μήκους 740 χιλιομέτρων, γνωστού ως Γραμμή Ελέγχου, μιας από τις πιο στρατιωτικοποιημένες ζώνες στον κόσμο. Η περιοχή περιλαμβάνει επίσης δύο περιοχές που ελέγχονται από την Κίνα και διεκδικούνται από την Ινδία.
Το Νέο Δελχί κατηγορεί το Ισλαμαμπάντ ότι χρηματοδοτεί μαχητές που δραστηριοποιούνται στο Κασμίρ, ενώ το Πακιστάν λέει ότι η κυβέρνηση της Ινδίας κακομεταχειρίζεται τους μουσουλμάνους του Κασμίρ και έχει χαρακτηρίσει τους μαχητές εκεί ως αγωνιστές της ελευθερίας. Η κυβέρνηση της Ινδίας λέει ότι έχουν εκπαιδευτεί και χρηματοδοτηθεί από τον στρατό του Πακιστάν και ότι οι ηγέτες τους συνεχίζουν να ζουν ελεύθερα στο Πακιστάν.
Το 2019, το Νέο Δελχί κινήθηκε για να ενισχύσει τον έλεγχό του στο Κασμίρ, ανακαλώντας τις συνταγματικές εγγυήσεις και κατακλύζοντας την περιοχή με περισσότερους στρατιώτες. Τα τελευταία χρόνια, η περιοχή που είναι γνωστή για τα εντυπωσιακά ορεινά τοπία και τις καταπράσινες κοιλάδες της έχει γίνει ξανά δημοφιλής στους τουρίστες. Τι αλλάζει ως αποτέλεσμα της επίθεσης της 22ας Απριλίου;
Εντός 14 ωρών από την επίθεση, η Ινδία υποβάθμισε τις διπλωματικές σχέσεις με το Πακιστάν, ενώ το Πακιστάν απαγόρευσε την είσοδο ινδικών αεροπλάνων στον εναέριο χώρο του και σταμάτησε το διασυνοριακό εμπόριο.
Το κλείσιμο του εναέριου χώρου του Πακιστάν αναγκάζει τις ινδικές αεροπορικές εταιρείες να κάνουν παρακάμψεις ωρών για πτήσεις προς τα δυτικά, αυξάνοντας το λειτουργικό τους κόστος. Η αναστολή του εμπορίου του Πακιστάν με την Ινδία αναμένεται να έχει μικρό αντίκτυπο, καθώς το εμπόριο ήταν ήδη σχετικά μικρό: σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εμπορίου στο Νέο Δελχί, η Ινδία εισήγαγε προϊόντα αξίας 2,88 εκατομμυρίων δολαρίων από το Πακιστάν κατά το οικονομικό έτος 2023-24, ενώ οι εξαγωγές προς τη γειτονική της χώρα ανήλθαν σε 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο αριθμός των επισκεπτών στο Κασμίρ είναι πιθανό να μειωθεί.
Σε μια πιο ανησυχητική εξέλιξη, η Ινδία ανέστειλε ένα κρίσιμο σύμφωνο κατανομής νερού, τη Συνθήκη για τα Ύδατα του Ινδού, η οποία θα μπορούσε να έχει σοβαρό αντίκτυπο στο Πακιστάν μακροπρόθεσμα.
Τι είναι η Συνθήκη για τα Ύδατα του Ινδού;
Η συνθήκη διέπει την κατανομή των υδάτων από έξι ποτάμια που πηγάζουν από τα Ιμαλάια και αποτελούν σημαντικές πηγές για την άρδευση εύφορης γης και στις δύο χώρες και για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Χρειάστηκε σχεδόν μια δεκαετία για να επισημοποιηθεί τη δεκαετία του 1960, με την Παγκόσμια Τράπεζα να ενεργεί ως μεσολαβητής. Η συνθήκη δίνει στις δύο χώρες τη χρήση τριών ποταμών στην καθεμία και παρέχει έναν λεπτομερή χάρτη για το πώς η μία χώρα μπορεί ή δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τους πόρους της άλλης.
Αφού η Ινδία ανακοίνωσε την αναστολή της συνθήκης, η ροή του νερού μειώθηκε σχεδόν κατά 90% κάτω από τον συνήθη όγκο που διέρχεται στο Πακιστάν, σύμφωνα με τον Muhammad Khalid Idrees Rana, εκπρόσωπο της Αρχής Συστήματος Ποταμού Ινδού του Πακιστάν. Οποιαδήποτε μακροπρόθεσμη εκτροπή των υδάτων θα μπορούσε να καταστρέψει τη γεωργία στο βόρειο Πακιστάν.
Η δυνατότητα του Νέου Δελχί να ανακατευθύνει το νερό είναι προς το παρόν περιορισμένη, καθώς δεν διαθέτει τις απαιτούμενες υποδομές. Ωστόσο, με την αναστολή της συνθήκης, η Ινδία θα μπορούσε να κατασκευάσει μικρής κλίμακας έργα στις όχθες του ποταμού, τα οποία διαφορετικά θα απαιτούσαν την έγκριση του Πακιστάν. Για να διαταράξει σοβαρότερα τις ροές νερού προς το Πακιστάν, η Ινδία θα έπρεπε να δαπανήσει δισεκατομμύρια δολάρια για να ενισχύσει την αποθηκευτική της ικανότητα.
Το Πακιστάν έχει δηλώσει ότι η συνθήκη είναι δεσμευτική και θα απαντήσει με “πλήρη ισχύ” στις παραβιάσεις. Σε περίπτωση διαφωνίας ή παραβίασης της συνθήκης, και οι δύο χώρες μπορούν να ζητήσουν εξωτερικούς μεσολαβητές, έναν “ουδέτερο εμπειρογνώμονα” ή να προσφύγουν σε διαιτητικό δικαστήριο.
Θα μπορούσαν λοιπόν η Ινδία και το Πακιστάν πραγματικά να ξαναπάνε σε πόλεμο;
Ένας πόλεμος πλήρους κλίμακας σε πολλαπλά μέτωπα θα έσπαγε μια παράδοση δεκαετιών. Οι κυβερνήσεις και των δύο χωρών γνωρίζουν τους κινδύνους της κλιμάκωσης και οι παγκόσμιες δυνάμεις τις έχουν πείσει στο παρελθόν να αποσυρθούν από τις εχθροπραξίες, γνωρίζοντας τον κίνδυνο ότι οποιαδήποτε πλευρά μπορεί να χρησιμοποιήσει τους πυρηνικούς πυραύλους της.
Χιλιάδες σκοτώθηκαν στους πολέμους του 1947 και του 1965, ενώ οι συγκρούσεις από τότε ήταν πιο περιορισμένες. Οι μάχες στην περιοχή Kargil του Κασμίρ το 1999 έληξαν μετά από λιγότερο από τρεις μήνες, μετά από έντονες πιέσεις στο Πακιστάν από τις ΗΠΑ και μια απειλή για απόσυρση των δανείων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου προς την Ισλαμαμπάντ.
Οι αναζωπυρώσεις τα τελευταία χρόνια ήταν ακόμη πιο βραχύβιες. Το 2019, η Ινδία εξαπέλυσε αεροπορικές επιδρομές εντός των συνόρων του Πακιστάν για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες και, ακόμη και μετά από μια αερομαχία, και οι δύο χώρες αποκλιμάκωσαν γρήγορα τις εντάσεις.
Ποιες είναι οι προοπτικές μιας συμφιλίωσης μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν;
Μια πιο ουσιαστική προσέγγιση φαίνεται απίθανη. Η στάση της Ινδίας απέναντι στο Πακιστάν έχει γίνει πιο αδιάλλακτη υπό την ηγεσία του πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι, ενός ινδουιστή εθνικιστή, ενώ η Ινδία έχει δηλώσει ότι θα ξεκινήσει ειρηνευτικές συνομιλίες μόνο εάν το Πακιστάν καταπολεμήσει ένοπλες ομάδες εντός των συνόρων του που απειλούν την ασφάλεια της Ινδίας.
Ακόμα κι αν η πολιτική κυβέρνηση του Πακιστάν ήθελε να σταματήσει οριστικά τις εχθροπραξίες, θα έπρεπε πρώτα να κερδίσει την υποστήριξη ενός στρατιωτικού κατεστημένου που έχει απορρίψει συστηματικά οποιαδήποτε τέτοια κίνηση. Ο στρατός του Πακιστάν έχει στο παρελθόν δηλώσει ότι θα ήταν ανοιχτός στο να επιτρέψει τη διέλευση μέσω του βόρειου τμήματος της χώρας προς την Ινδία από το Αφγανιστάν και την Κεντρική Ασία, αλλά απέσυρε την ιδέα αφού ο Μόντι αφαίρεσε τις συνταγματικές εγγυήσεις αυτονομίας του Κασμίρ το 2019. Έκτοτε, το Πακιστάν έχει δηλώσει ότι οποιεσδήποτε ειρηνευτικές συνομιλίες μπορούν να συμβούν μόνο μετά την ανατροπή αυτής της απόφασης.
Η στρατηγική αντιπαράθεση μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας μπορεί επίσης να έχει μειώσει την ώθηση για βελτίωση των δεσμών. Τα τελευταία χρόνια, η Ινδία έχει πλησιάσει τις ΗΠΑ, ενώ το Πακιστάν – ιστορικά εταίρος της Ουάσινγκτον σε θέματα ασφάλειας – έχει στραφεί προς την τροχιά του Πεκίνου, καθώς η Κίνα επένδυσε δισεκατομμύρια δολάρια στις υποδομές της χώρας, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας “Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος”.
