Το ευρωπαϊκό εγχείρημα πλησιάζει σε μια κρίσιμη καμπή. Ένας συνδυασμός πολιτικής αδράνειας, εξωτερικών κινδύνων και οικονομικών δυσκολιών θέτει σε κίνδυνο τις φιλοδοξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να καθιερωθεί ως μια ανεξάρτητη παγκόσμια δύναμη, αναγκάζοντας τα κράτη-μέλη να προασπιστούν έντονα τα δικά τους συμφέροντα.
Μετά από αρκετές δεκαετίες προειδοποιήσεων και υποτονικής ανάπτυξης, οι ηγέτες της περιοχής βρίσκονται ξαφνικά αντιμέτωποι με πληθώρα αποδείξεων ότι η παρακμή είναι αναπόφευκτη.
Ο πρόεδρος της Γαλλίας έχει «παραδώσει» τον έλεγχο της κυβέρνησής του στους ακροδεξιούς, ενώ η μεγαλύτερη αυτοκινητοβιομηχανία της Γερμανίας εξετάζει το ενδεχόμενο κλεισίματος εργοστασίων στην πατρίδα της για πρώτη φορά. Αμερικανικοί κολοσσοί της τεχνολογίας στρέφουν την πλάτη τους στην ευρωπαϊκή αγορά εξαιτίας των νέων περιορισμών σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη.
Όλες αυτές οι εξελίξεις υπογραμμίζουν την αδυναμία της Ε.Ε. να λειτουργήσει ως ένα συνεκτικό και δυναμικό οικονομικό μπλοκ, υποσκάπτοντας την αξιοπιστία της και περιορίζοντας την ικανότητά της να αντεπεξέλθει σε μια ευρεία γκάμα απειλών, από την κινεζική βιομηχανική πολιτική μέχρι τη ρωσική στρατιωτική επιθετικότητα, ή ακόμα και σε μια μελλοντική ανταγωνιστική κυβέρνηση στις ΗΠΑ.
Η πρόσφατη αδιαφορία μετά την έκκληση του πρώην πρωθυπουργού της Ιταλίας Μάριο Ντράγκι για περισσότερες επενδύσεις και κοινές συνεργασίες για την ενίσχυση της υποτονικής παραγωγικότητας καταδεικνύει ότι η περιοχή σχεδόν έχει αποδεχθεί την ήττα.
Ο κύριος λόγος είναι ότι ο κόσμος βιώνει δραματικές αλλαγές που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, τη δημογραφική μεταβολή και τη μετάβαση σε μια οικονομία μεταβιομηχανικής φύσης – φαινόμενα που η Ευρώπη υστερεί σημαντικά όσον αφορά την αντίκρισή τους.
Οι γεωπολιτικοί αντίπαλοι της περιοχής προσπαθούν να εκμεταλλευτούν αυτές τις αλλαγές, την ώρα που πολλές από τις μεγαλύτερες χώρες της Ε.Ε. αντιμετωπίζουν ανησυχίες σχετικά με οικονομικά μοντέλα που εδώ και καιρό δεν αποδίδουν και ψηφοφόρους που δεν αποδέχονται εναλλακτικές επιλογές.
Η Κίνα είναι αντιμέτωπη με τη δική της οικονομική επιβράδυνση και οι ΗΠΑ κατευθύνονται προς πιθανώς ανατρεπτικές εκλογές, με τα οικονομικά τους να είναι σε ασταθή βάση. Ωστόσο, και οι δύο χώρες διαθέτουν συστήματα που συγκεντρώνουν τη λήψη αποφάσεων και επενδύουν σημαντικά ποσά είτε ιδιωτικών είτε δημόσιων κεφαλαίων για την άμυνα και τις τεχνολογικές καινοτομίες.
Η Ευρώπη δεν διαθέτει τέτοια πλεονεκτήματα – και αυτό γίνεται ολοένα και πιο προφανές.
Σίγουρα, το βιοτικό επίπεδο στις ανεπτυγμένες οικονομίες της δεν είναι στα πρόθυρα κατάρρευσης. Ορισμένες χώρες θα μπορούσαν να ωφεληθούν από επενδυτικές ή εμπορικές συμφωνίες με τις ΗΠΑ, την Κίνα ή τη Ρωσία. Ωστόσο, όσο περισσότερο διαρκούν οι τρέχουσες τάσεις, τόσο πιο επιρρεπής θα γίνεται η Ευρώπη σε σοβαρούς κραδασμούς.
Αυτοί οι κίνδυνοι έχουν ήδη αρχίσει να γίνονται εμφανείς για την Ε.Ε., καθώς η εξάρτηση του μπλοκ από την κινεζική οικονομία αυξάνεται παρά τις συνεχείς εντάσεις με το Πεκίνο.
Ο Μακρόν επισημαίνει ότι η απώλεια των φθηνών ρωσικών ενεργειακών πόρων μετά την εισβολή στην Ουκρανία το 2022 και η επιθετική βιομηχανική πολιτική του προεδρού των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, με τις σημαντικές επιδοτήσεις, δείχνουν μια ρήξη με το παλιό μοντέλο που επέτρεψε στις εξαγωγικές οικονομίες της Ευρώπης να ευημερήσουν.
Αυτό μαζί με τις προϋπάρχουσες προκλήσεις από την άνοδο της Κίνας και τη δική της τεράστια μεταποιητική ικανότητα, καθώς και τη διεθνή πρόοδο στην τεχνολογική καινοτομία που έχει σε μεγάλο βαθμό παρακάμψει την περιοχή.
Το αποτέλεσμα μπορεί να προκαλέσει ζημιά που υπερβαίνει την ήδη υπάρχουσα υποχώρηση στις επενδύσεις και την παραγωγικότητα: οι ηγέτες της περιοχής χάνουν την εμπιστοσύνη τους στο ευρωπαϊκό όραμα.
Δεν είναι μόνο οι ευρωσκεπτικιστές όπως ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας, που πάντα αποτελούσαν πρόβλημα για το μπλοκ. Αξιωματούχοι από χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα αρχίζουν να βλέπουν την Ε.Ε. ως εμπόδιο που πρέπει να παρακάμψουν, αντί ως πηγή ευημερίας και ασφάλειας που υπηρέτησε στο παρελθόν.
Γάλλοι αξιωματούχοι μιλούν για την προώθηση μιας πιο βαθιάς ολοκλήρωσης με λιγότερες χώρες εκτός του πλαισίου της Ένωσης, λόγω της μακροχρόνιας αντίστασης της Γερμανίας. Πολωνοί αξιωματούχοι προγραμματίζουν παρόμοιες πρωτοβουλίες στον τομέα της άμυνας. Εκείνος της Ισπανίας, παραδοσιακά μια φιλοευρωπαϊκή χώρα, αμφισβητεί την ευρωπαϊκή εμπορική πολιτική για να προσελκύσει κινεζικές επενδύσεις.
Στελέχη και επενδυτές αρχίζουν να εκφράζουν παρόμοια αμφισβήτηση για την Ευρώπη, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις πρόσφατες αποφάσεις της Apple Inc. και της Meta Platforms Inc. να αποκλείσουν τα νεότερα προϊόντα τεχνητής νοημοσύνης από την ευρωπαϊκή αγορά, γεγονός που πλήττει τον ισχυρισμό του μπλοκ ότι είναι σημείο αναφοράς για παγκόσμια πρότυπα.
Παλαιότερα, οι περισσότερες πολυεθνικές θεωρούσαν την ενιαία αγορά πολύ σημαντική και κερδοφόρα για να την εγκαταλείψουν, παρά τους αυστηρούς κανονισμούς. Αντίθετα, οι αμερικανικοί κολοσσοί της τεχνολογίας αποφάσισαν ότι οι κανονισμοί της Ε.Ε. για την τεχνητή νοημοσύνη ήταν απλώς υπερβολικά περιοριστικοί.
Με αυτό το διεθνές πολιτικό και επιχειρηματικό σκηνικό να αδυνατεί, ο Ντράγκι παρουσίασε μια πρόταση για την αναγέννηση της Ένωσης, περιγράφοντας παράλληλα με ακρίβεια τους κινδύνους παρακμής της περιοχής ως οικονομικής δύναμης.
Αναλύσεις από το Bloomberg Economics δείχνουν ότι η οικονομία του μπλοκ θα μπορούσε να ήταν περίπου 3 τρισεκατομμύρια ευρώ μεγαλύτερη αν είχε ακολουθήσει το ρυθμό ανάπτυξης των ΗΠΑ – ποσό ικανό να αυξήσει το εισόδημα του μέσου εργαζόμενου κατά περίπου 13.000 ευρώ ετησίως.
Οι βασικές προτάσεις του Ντράγκι για την αξιοποίηση της οικονομικής δύναμης της Ε.Ε. μέσω μεγαλύτερης κοινής έκδοσης χρέους απορρίφθηκαν αμέσως από τους Γερμανούς, οι οποίοι διστάζουν να αναλάβουν περαιτέρω ρίσκο με άλλα κράτη-μέλη. Άλλες πρωτοβουλίες, όπως η δημιουργία κοινής κεφαλαιαγοράς, δεν έχουν σταθεί ακόμα.
Η αναφορά έχει σε μεγάλο βαθμό παραμεληθεί μέχρι στιγμής, με αρκετούς υπευθύνους χάραξης πολιτικής να ανησυχούν ότι ο χρόνος αντίδρασης της περιοχής κλείνει γρήγορα.
«Είναι προφανές ότι η Ευρώπη υπολείπεται σε σύγκριση με τους κυριότερους εμπορικούς της εταίρους, τις ΗΠΑ και την Κίνα», δήλωσε πρόσφατα ο Έλληνας υπουργός Οικονομικών, Κωστής Χατζηδάκης. «Εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, η πτώση θα καταστεί τελικά μη αναστρέψιμη», πρόσθεσε χαρακτηριστικά.
