Ίσως οι πιο χαρακτηριστικές εικόνες της τελευταίας περιόδου έξω από τα πλάνα των μεγάλων διαδηλώσεων για τα Τέμπη να ήρθαν από τα Πανεπιστήμια. Πρώτα οι 57 άδειες καρέκλες προς τιμήν των εκλιπόντων στην εκδήλωση που διοργάνωσαν οι φοιτητικοί σύλλογοι τον Φεβρουάριο στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο με τη συμμετοχή πραγματογνωμώνων, ειδικών και συγγενών. Και ύστερα, την Τετάρτη 12 Μαρτίου, το προαύλιο του Παντείου Πανεπιστημίου το οποίο υπερκαλύφθηκε πλημμυρισμένο από τον κόσμο που θέλησε να παρακολουθήσει και να στηρίξει την εκδήλωση των φοιτητικών συλλόγων για τα Τέμπη με τη συμμετοχή της Μαρίας Καρυστιανού, του Θανάση Καμπαγιάννη, του Φοίβου Δεληβοριά και εκπροσώπων εργατικών σωματείων.
Δύο διαφορετικές εκδηλώσεις που ομοιάζουν ως προς τη στράτευσή τους, αλλά διέφεραν τόσο ως προς το επίκεντρο, όσο κι από το πώς αντιμετωπίστηκαν από τις εκάστοτε πρυτανικές αρχές. Η εκδήλωση του Πολυτεχνείου προσανατολίστηκε στη χρήση της αυστηρής επιστήμης για να αντικρούσει τον θόρυβο που δημιουργούσαν στη δημόσια σφαίρα ψευδοεπιστημονικά σενάρια που δεν επιβίωναν ούτε λεπτό στη βάσανο της κριτικής, αλλά συμπτωματικά εξυπηρετούσαν το -ευμετάβλητο θα ομολογήσουμε- κυβερνητικό αφήγημα. Η εκδήλωση του Παντείου από την άλλη, απέδειξε την πρακτική αξία του διαλόγου των ανθρωπιστικών, κοινωνικών και πολιτικών επιστημών με τη βιωμένη συλλογική πραγματικότητα.
Η χθεσινή εκδήλωση χαιρετίστηκε αυτοπροσώπως από την πρύτανη του Παντείου, Χριστίνα Κουλούρη. Αντίθετα, η εκδήλωση του Φεβρουαρίου αρχικά παρεμποδίστηκε από τις πρυτανικές αρχές του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου και έλαβε άδεια να πραγματοποιηθεί μόνο αφού το θέμα είχε φτάσει στη δημοσιότητα. Στο ενδιάμεσο, στη συζήτηση για την πρόταση δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης την προηγούμενη εβδομάδα στη Βουλή, ο Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωσε απευθυνόμενος κυρίως στην κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ ότι θα δεχθεί την αναθεώρηση του Άρθρου 86 του Συντάγματος περί ευθύνης υπουργών, εφόσον η αντιπολίτευση στηρίξει μαζί και την αναθεώρηση του Άρθρου 16, δηλαδή την άρση της συνταγματικής κατοχύρωσης του δημόσιου χαρακτήρα των πανεπιστημίων.
Συνδυάζοντας τις δύο εκδηλώσεις με αυτή την εντυπωσιακή δοσοληψία των συνταγματικών εγγυήσεων σε κοινή θέα που αποπειράθηκε ο πρωθυπουργός, αποκτά ιδιαίτερη σημασία η επισήμανση στην αρχή της χθεσινής ομιλίας του δικηγόρου Θανάση Καμπαγιάννη ότι μία εκδήλωση σαν αυτή δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί σε κάποια από τα ιδιωτικά πανεπιστήμια.
Χώροι φιλοξενίας και διαμόρφωσης συλλογικής έκφρασης τα δημόσια πανεπιστήμια για τους μεν, πολιτικό και οικονομικό στοίχημα για τους δε. Και πράγματι, μπορούμε εύκολα να σκεφτούμε πολλούς λόγους για τους οποίους επανέρχεται ξανά και ξανά στο προσκήνιο η αναθεώρηση του Άρθρου 16 με τη συνηγορία της ελληνικής δεξιάς ευρύτερα. Ήταν άλλωστε παραδοσιακά η κοιτίδα ενός νεανικού ριζοσπαστισμού στη Μεταπολίτευση, ο οποίος μάλιστα σημείωσε και μία εντυπωσιακή νίκη προ εικοσαετίας απέναντι στην κυβέρνηση Καραμανλή που εκκίνησε διαδικασία αναθεώρησης, με αποτέλεσμα η επιτυχής έκβαση να γίνει κάποιου είδους τρόπαιο για τους εκάστοτε ηγέτες της Νέας Δημοκρατίας. Κι αυτό χωρίς καν να εισέλθει κανείς λεπτομερειακά στις διαχρονικές πιέσεις της κυβέρνησης των ΗΠΑ για την αναθεώρηση του Άρθρου 16 του ελληνικού Συντάγματος, όπως δείχνουν μια σειρά πηγές, από διαρροές στα Wikileaks, μέχρι επίσημα έγγραφα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ.
Όμως το Άρθρο 16 έχει και μια επιτακτική επικαιρότητα, η οποία σίγουρα θα απασχολεί την κυβέρνηση Μητσοτάκη τη στιγμή που αρχίζει να διαφαίνεται ο κίνδυνος ότι πιθανώς βρίσκεται στην αρχή της τελευταίας περιόδου παραμονής της στην εξουσία.
Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια υπήρξαν εξαρχής βασική επιδίωξη της ατζέντας της κυβέρνησης Μητσοτάκη που εκφράστηκε ρητά και πολλάκις σε δηλώσεις στελεχών της κυβέρνησης από τις εκλογές του 2023 μέχρι σήμερα. Υπάρχει άλλωστε μία σειρά νομοθετικών πράξεων από το 2019 μέχρι σήμερα που επιχείρησαν να παρακάμψουν τους συνταγματικούς περιορισμούς με τεχνάσματα, ανοίγοντας την πίσω πόρτα για την είσοδο του ιδιωτικού τομέα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, με τελευταίο το νόμο 5094/2024, η συμμόρφωση των εφαρμοστικών αποφάσεων του οποίου με το Σύνταγμα πρόκειται να εκδικαστεί στο ΣτΕ ύστερα από προσφυγή της ΠΟΣΔΕΠ.
Ωστόσο, κινητικότητα δεν διαφαίνεται μόνο στους πανεπιστημιακούς που -δικαίως- αντιδρούν. Ίσως ακόμα μεγαλύτερη είναι αυτή που επιδεικνύει η αγορά, καθώς τους τελευταίους μήνες παρατηρείται μια συσσώρευση συντελεσμένων και υπό διαπραγμάτευση εξαγορών των μεγάλων ιδιωτικών σχολείων της Ελλάδας από εταιρείες «υπηρεσιών εκπαίδευσης» του εξωτερικού, η οποία ερμηνεύεται ευρέως ως θετική απόκριση στις νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης, αλλά και ως θέση ετοιμότητας για το οριστικό ξεκλείδωμα της πρόσβασης του ιδιωτικού τομέα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Το έντονο αυτό ενδιαφέρον, τόσο από την παγκόσμια αγορά της ιδιωτικής εκπαίδευσης, όσο και από την κυβέρνηση εξηγείται εύκολα, αν δούμε το είδος των επενδύσεων που πραγματοποιούν αυτές οι μεγάλες επιχειρήσεις, που δεν βασίζεται στα δίδακτρα καθ’ εαυτά, αλλά σε πιο επιθετικές, πολυσχιδείς και μεγάλης κλίμακας επενδύσεις.
Από εκθέσεις του ΟΟΣΑ, εκθέσεις Διεθνών Συμβουλευτικών Οίκων και δημοσιεύματα στον Διεθνή Τύπο προκύπτει ότι οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον ιδιωτικό τομέα της εκπαίδευσης, είτε στις χώρες τους, είτε στο εξωτερικό, προσδοκούν περισσότερα από την κτηματαγορά, παρά από τις «υπηρεσίες εκπαίδευσης», καθώς η δημιουργία ή αναβάθμιση ενός μαζικού campus, επιτρέπει μεγάλα περιθώρια κερδοφορίας από τις αντικειμενικές αξίες και την αύξηση της ζήτησης για κατοικία και εμπορικές δραστηριότητες στις παρακείμενες περιοχές.
Γι’ αυτό ίσως στις τρεις μεγάλες υποθέσεις εξαγοράς ιδιωτικών σχολείων που εγκαινίασαν αυτό το επενδυτικό κύμα, η κτηματαγορά εμφανίζεται παντού. Στην πρώτη πολυεθνικός κατασκευαστικός και real estate κολοσσός κατέχει μετοχές της εταιρείας, στη δεύτερη έχουμε απευθείας εξαγορά σχολείων από εταιρεία ανάπτυξης και real estate, ενώ στην τρίτη, η εξαγορά πραγματοποιείται με έτοιμο συμβόλαιο για τη δημιουργία εκπαιδευτικής μονάδας εντός μεγάλου real estate project. Παράλληλα, υπάρχουν και άλλα αντίστοιχα περιστατικά εξαγορών που διερευνούν τις προοπτικές αναβάθμισης των εκπαιδευτηρίων, τα οποία δεν έχουν έρθει ακόμα στη δημοσιότητα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μία μελέτη βρήκε πως ο τρόπος που τα πανεπιστήμια δημιούργησαν campuses σε διάφορα μέρη της Κίνας, οδήγησε σε αύξηση της αξίας της γης από 6-13% και μεγαλύτερες ακόμα αυξήσεις στις αξίες της κατοικίας και των επαγγελματικών χώρων, ενώ ως προς την υλοποίηση της επένδυσης, λόγω του πολυσχιδούς χαρακτήρα που προαναφέραμε, προκρίνεται ως καλή πρακτική η στενή συνεργασία με τις κρατικές αρχές στις χώρες εγκατάστασης.
Η αναθεώρηση του Άρθρου 16 αυτή τη στιγμή, πέρα από ηγεμονική απόπειρα ικανοποίησης ενός διαρκούς αιτήματος της παράταξης της Νέας Δημοκρατίας, ενδέχεται να απαντά και στα ανοίγματα που πραγματοποίησε η κυβέρνηση σε παράγοντες της διεθνούς αγοράς της Διασυνοριακής Ανώτατης Εκπαίδευσης (όπως λέγεται επισήμως), οι οποίοι βρίσκονται σε θέση ετοιμότητας. Όταν όμως πίσω από το πολιτικό γόητρο της δεξιάς παράταξης, το επίδικο της κοινωνικής κινητικότητας που εκπροσωπεί το Δημόσιο Πανεπιστήμιο και την σε γενικές γραμμές κατώτερη ποιότητα των σπουδών που είθισται να παρέχουν αυτές οι πολυεθνικές επιχειρήσεις προστεθεί και η προοπτική μαζικών επενδύσεων στην κτηματαγορά, το μίγμα αρχίζει να μοιάζει κάπως εκρηκτικό.
