Με περισσότερα από 22.000 χιλιόμετρα αγωγών φυσικού αερίου, η Ουκρανία είναι βασικός παίκτης στις ενεργειακές αγορές της Ευρώπης για δεκαετίες. Ωστόσο, μέχρι το τέλος του έτους, αυτό το… ατού μπορεί να εκλείψει.
Όπως αναφέρει το Bloomberg, ενώ οι συνομιλίες εντείνονται ενόψει της περιόδου θέρμανσης, μια συμφωνία μεταξύ Μόσχας και Κιέβου για τη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη είναι απίθανο να ανανεωθεί πριν τη λήξη της τον Δεκέμβριο. Αυτό θα σταματούσε τις ροές, οι οποίες συνεχίστηκαν για περισσότερα από δύο χρόνια, παρά την πλήρους κλίμακας εισβολή, προκαλώντας πλήγμα στην αγορά σε μια κρίσιμη περίοδο.
«Το τέλος της διέλευσης (φυσικού αερίου) μέσω της Ουκρανίας αντιπροσωπεύει πραγματικά το τέλος μιας εποχής», δήλωσε η Μαργαρίτα Μπαλμακέντα, καθηγήτρια διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Seton Hall, η οποία ειδικεύεται στην ενεργειακή πολιτική των μετασοβιετικών κρατών.
Όλοι σε… κίνδυνο
Για τις έτσι κι αλλιώς τεταμένες ενεργειακές αγορές της ηπείρου, σημαίνει μεγαλύτερη αβεβαιότητα, ενώ η Ρωσία θα έχανε μία από τις δύο εναπομείνασες διαδρομές αγωγών προς την Ευρώπη για το φυσικό της αέριο. Αλλά η Ουκρανία μπορεί να διατρέχει τον μεγαλύτερο κίνδυνο, επισημαίνει το άρθρο, χάνοντας κεφάλαια για να βοηθήσει στη διατήρηση της ενεργειακής της υποδομής και της μακροχρόνιας στρατηγικής της θέσης ως αγωγού προσιτής ενέργειας για τους δυτικούς συμμάχους.
Για περισσότερες από πέντε δεκαετίες, οι ροές φυσικού αερίου αποτελούν βασικό χαρακτηριστικό που συνδέει τη Ρωσία, την Ουκρανία και την Ευρώπη. Από τότε που κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, οι εντάσεις σχετικά με τη διέλευση ήταν μέρος των σχέσεων Ρωσίας και Ουκρανίας. Οι διαφωνίες οδήγησαν σε διακοπή των προμηθειών το 2006 και το 2009, με αποτέλεσμα αρκετοί Ευρωπαίοι πελάτες να αποκλειστούν για μέρες κατά τη διάρκεια των χαμηλών θερμοκρασιών.
Η τρέχουσα συμφωνία διαμετακόμισης μεταξύ της κρατικής εταιρείας ενέργειας της Ουκρανίας Naftogaz και της ρωσικής Gazprom συμφωνήθηκε στα τέλη του 2019, όταν ο ενεργειακός χάρτης της Ευρώπης φαινόταν εντελώς διαφορετικός. Οι ροές μέσω της διαδρομής αντιπροσωπεύουν τώρα λιγότερο από το 5% των προμηθειών της ηπείρου, αλλά αυτό είναι ακόμα αρκετό για να έχει αντίκτυπο στην ενεργειακή ασφάλεια.
Η πικρή πραγματικότητα για την Ουκρανία τώρα είναι ότι κανείς δεν χρειάζεται την ανανέωση του συμφώνου για τη διαμετακόμιση φυσικού αερίου όσο το Κίεβο. Οικονομικά, κινδυνεύει να χάσει έως και 800 εκατομμύρια δολάρια ετησίως σε τέλη μεταφοράς, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Μιχαΐλο Σβίτσκο, αναλυτή της ExPro Consulting. Αυτό είναι ήδη περίπου το ένα τρίτο από αυτό που ήταν.
Έχουν βρεθεί ήδη εναλλακτικές, αλλά…
Αν και αυτή είναι μικρή αλλαγή σε σύγκριση με τα δισεκατομμύρια που έχει χάσει η Ρωσία από Ευρωπαίους πελάτες μετά την εισβολή της το 2022, ίσως χρειαστεί κάτι περισσότερο από μια αναβίωση του συμφώνου για να επαναφέρει τις ροές αφού το Κρεμλίνο προσπάθησε να χρησιμοποιήσει ως μοχλό πίεσης τις ενεργειακές συνδέσεις.
Οι περισσότεροι πελάτες έχουν καταφέρει να βρουν εναλλακτικές. Αφού στηρίχθηκε στο ρωσικό αέριο για περισσότερες από τις μισές ανάγκες της πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, η Γερμανία αύξησε τις παραδόσεις αγωγών από τη Νορβηγία και τις εγκαταστάσεις για εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου από όλο τον κόσμο και έτσι είναι πλέον ανεξάρτητη από τις εισαγωγές μέσω των αγωγών της Ουκρανίας.
Βέβαια, η πόρτα δεν είναι τελείως κλειστή. Καθώς ο μεταποιητικός τομέας της Γερμανίας βρίσκεται υπό πίεση, ορισμένα κόμματα της αντιπολίτευσης και επικεφαλής επιχειρήσεων ζητούν επιστροφή σε φθηνότερες παραδόσεις αγωγών από τη Ρωσία. Η διαδρομή της Ουκρανίας θα ήταν η πιο βιώσιμη μετά την υπονόμευση του αγωγού Nord Stream προς τη Γερμανία τον Σεπτέμβριο του 2022.
Η Αυστρία και η Σλοβακία -οι κύριοι αποδέκτες του καυσίμου που εξακολουθεί να ρέει μέσω της Ουκρανίας- δηλώνουν έτοιμες να απεμπλακούν από αγωγούς που συνδέονται με τη Ρωσία. Ο μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου της Σλοβακίας SPP δήλωσε ότι βρίσκεται σε άνετη κατάσταση ενόψει του χειμώνα. Η Αυστρία εργάζεται με την υπόθεση ότι το φυσικό αέριο μέσω της Ουκρανίας σταματά τον Ιανουάριο και η κυβέρνηση της Βιέννης ελπίζει ότι αυτό θα της επιτρέψει να διακόψει τις συμβάσεις με την Gazprom.
Η στάση της Μόσχας και οι κινήσεις της Ουκρανίας
Ωστόσο, η Μόσχα έχει άλλες διαδρομές διαθέσιμες για την πώληση φυσικού αερίου, συμπεριλαμβανομένων αγωγών μέσω Τουρκίας, επεκτείνοντας τις συνδέσεις με την Κίνα και φορτία LNG. Αλλά οι διαδρομές των αγωγών προς την Ευρώπη είναι περιορισμένες, δεδομένου ότι τα δίκτυα έκλεισαν μετά τον πόλεμο λόγω ζημιών ή κυρώσεων, και η απώλεια όγκου της Ουκρανίας ισοδυναμεί με περίπου 6,5 δισεκατομμύρια δολάρια σε ετήσια βάση σε τρέχουσες τιμές, σύμφωνα με υπολογισμούς του Bloomberg.
Αυτό είναι ένα ισχυρό κίνητρο για το Κρεμλίνο να ανανεώσει τη συμφωνία. Ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν άφησε την πόρτα ανοιχτή την περασμένη εβδομάδα, λέγοντας ότι είναι έτοιμος να συνεχίσει τη διαμετακόμιση φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας και μετά το 2024.
Παρά το γεγονός ότι είναι πρόθυμη να διατηρήσει ενεργό το δίκτυό της, η Ουκρανία προσπαθεί να τηρήσει τις κόκκινες γραμμές. Ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει δεσμευτεί να αποκλείσει «ρωσικά μόρια» από το δίκτυο διαμετακόμισης της χώρας για να διακόψει τη ροή κεφαλαίων προς το Κρεμλίνο. Αντίθετα, το Κίεβο αναζητά άλλους προμηθευτές για να το βοηθήσουν να αξιοποιήσει τα περιουσιακά του στοιχεία, αλλά η έλλειψη ρωσικού φυσικού αερίου στο σύστημα θα μπορούσε να κάνει το δίκτυο ακόμη περισσότερο στρατιωτικό στόχο από ό,τι ήταν ήδη.
Η Ουκρανία διεξήγαγε συνομιλίες για τη διαμετακόμιση με το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο ήδη προμηθεύει φυσικό αέριο σε οκτώ χώρες της Ευρώπης. Ο Ιλχάμ Αλίγιεφ, πρόεδρος της χώρας της Κασπίας Θάλασσας, δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι βρίσκονται σε εξέλιξη συζητήσεις για την παράδοση του καυσίμου σε τουλάχιστον τρεις ακόμη αγορές στην Ευρώπη.
Η πραγματικότητα είναι ότι η παραγωγή φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν είναι ανεπαρκής ως πλήρες υποκατάστατο βραχυπρόθεσμα και οποιαδήποτε συμφωνία αντικατάστασης θα περιλαμβάνει πιθανότατα ανακατευθυνόμενο ρωσικό αέριο, σύμφωνα με την Αν-Σοφί Κορμπό, ερευνήτρια στο Κέντρο Παγκόσμιας Ενεργειακής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.
Οι συμφωνίες με το Καζακστάν και άλλους προμηθευτές της Κεντρικής Ασίας θα μπορούσαν επίσης να είναι μια επιλογή, αλλά ο χρόνος είναι περιορισμένος για να εκπονηθεί ένα συνολικό σχέδιο πριν ολοκληρωθεί η συμφωνία.
Αγωνία ενόψει χειμώνα
Καθώς η προσφορά και η ζήτηση ενέργειας εξακολουθούν να είναι αυστηρά ισορροπημένες, η σχεδόν βέβαιη απώλεια της διαδρομής μέσω της Ουκρανίας κινδυνεύει να προκαλέσει αστάθεια στις ευρωπαϊκές αγορές. Διαταραχές εφοδιασμού στη Νορβηγία ή θέματα που μπορούν να δημιουργηθούν στη ναυτιλία, επηρεάζοντας τη μεταφορά LNG θα μπορούσαν να συνδυαστούν με έναν κρύο χειμώνα και να εκτινάξουν τις τιμές στα ύψη.
«Μπορεί να υπάρξει έλλειψη ακόμη και κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου θέρμανσης», εκτίμησε ο Φρανκ φαν Ντορν, επικεφαλής συναλλαγών στη Vattenfall Energy Trading GmbH. «Ρεαλιστικά, δεν έχουμε δοκιμαστεί ακόμα, δεδομένου ότι οι δύο τελευταίοι χειμώνες ήταν ήπιοι», συμπλήρωσε.