«Λάδι» στη φωτιά της αισχροκέρδειας βάζει το γεγονός ότι παρά την εκτόξευση στις τιμές ελαιόλαδου, αυξάνεται με έντονο ρυθμό το ποσοστό των παράτυπων-νοθευμένων τυποποιημένων ελαιόλαδων στο ράφι.
Οι έλεγχοι του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων υποδεικνύουν ότι τουλάχιστον από το 2019 οι παρατυπίες-νοθείες στα τυποποιημένα ελαιόλαδα βαίνουν αυξανόμενες, αγγίζοντας το 2022 σχεδόν το 15% των συνολικών δειγμάτων των ελέγχων. Η πλειονότητα των παραβατικών δειγμάτων αφορά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά τα οποία δεν συνάδουν με τα αναγραφόμενα στην ετικέτα του προϊόντος.
Οι πληροφορίες, μάλιστα, αναφέρουν ότι τέτοιες πρακτικές έχουν καταγραφεί – και μάλιστα πρόσφατα – και σε αναγνωρίσιμα σήματα που φιγουράρουν στο «top five» των επιλογών στα εγχώρια ράφια. Η εξέλιξη αυτή είναι μια μεγάλη «ήττα» τόσο για τη βιομηχανία, που παλεύει εδώ και χρόνια να πείσει για την υπεραξία του τυποποιημένου έναντι του χύμα τενεκέ και παράλληλα βρίσκεται αντιμέτωπη με αθέμιτο ανταγωνισμό, όσο και για τον ίδιο τον καταναλωτή που μέσα σε συνθήκες ακρίβειας διαθέτει χρήματα επιλέγοντας την ετικέτα που αναγράφει εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο και καταλήγει να καταναλώνει ακόμα και ελαιόλαδο λαμπάντε (παρθένο ελαιόλαδο κατώτερης ποιότητας, με οξύτητα πάνω από 2%, με ουσιώδες οργανοληπτικά ελαττώματα, τα οποία να επισημανθεί δεν σηματοδοτούν κίνδυνο για την υγεία).
Τα στοιχεία του ΕΦΕΤ για αύξηση της νοθείας
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΦΕΤ, την τετραετία 2019-2022 καταγράφεται έντονη κλιμάκωση παρατυπιών στα τυποποιημένα ελαιόλαδα. Συγκεκριμένα, το 2022 το 14,6% σε 191 δείγματα αποδείχθηκαν ότι δεν πληρούν τις προϋποθέσεις επισήμανσης, αυθεντικότητας, νοθείας. Πρέπει να επισημανθεί ότι το 2022 εξετάστηκε 41% μικρότερος αριθμός δειγμάτων δεδομένης της μικρότερης παραγωγής σε σχέση με το 2021, όταν τα δείγματα ανήλθαν σε 327, εκ των οποίων το 9,4% ήταν μη συμμορφούμενα, γεγονός που μεταφράζεται σε ηχηρή αύξηση της παραβατικότητας σε ένα μόλις έτος. Στην περίοδο 2019 έως 2022 το 7,1% σε σύνολο δείγματος 1.067 τυποποιημένων ελαιόλαδων ήταν νοθευμένο ή παράτυπο.
Για φέτος ο ΕΦΕΤ έχει προγραμματίσει 350 δειγματοληψίες (το πρωτόκολλο προβλέπει 1 δείγμα ανά 1.000 τόνους): 258 έλεγχοι στο εξαιρετικό παρθένο, 52 στο παρθένο, 20 στο μίγμα ελαιόλαδου, 10 στο πυρηνέλαιο και 10 χύμα, με τα αποτελέσματα να αναμένονται μέσα στον Ιανουάριο του 2024. Σημειώνεται ότι σύμφωνα με τον κοινοτικό κανονισμό οι έλεγχοι πραγματοποιούνται στο τελικό προϊόν που διατίθεται στο ράφι και αφορούν χημικό, οργανοληπτικό και έλεγχο ως προς την επισήμανση.
Όπως αναφέρουν εκπρόσωποι του ελεγκτικού φορέα, η πλειονότητα των προβλημάτων αφορά τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά των δειγμάτων τα οποία διαπιστώνονται από το αρμόδιο «πάνελ» γευσιγνωστών που κάνουν τον σχετικό έλεγχο. Σε αυτό το πεδίο του ελέγχου όμως υπάρχουν σε αρκετές περιπτώσεις αμφισβητήσεις για την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων. Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι πέρα από τον ΕΦΕΤ, αρμοδιότητα ελέγχων έχουν και οι περιφέρειες, ωστόσο, παρά τις προσπάθειες που γίνονται, δεν υπάρχει απόλυτη διασύνδεση μεταξύ των ευρημάτων των δύο φορέων. Παράλληλα έχει αναπτυχθεί συνεργασία μεταξύ του ΕΦΕΤ και της οικονομικής αστυνομίας, προκειμένου πέρα από ενδεχομένως αυστηρή σύσταση για ανάκληση των παράτυπων προϊόντων, η σχετική υπόθεση να παίρνει τον δρόμο της δικαιοσύνης.
Οι επιδόσεις στο ράφι
Μολονότι η εγχώρια κατανάλωση τυποποιημένου ελαιόλαδου υπολείπεται σημαντικά από τις επιδόσεις του χύμα τενεκέ, η δυναμική τζίρου στα επώνυμα τυποποιημένα ελαιόλαδα διαμορφώθηκε το 2022 στα 100 εκατ. ευρώ με βάση τις μετρήσεις της NielsenIQ, με τον όγκο πωλήσεων να αφορά 18 χιλιάδες τόνους, όταν η εγχώρια κατανάλωση στο χύμα ξεπερνά τους 80 χιλιάδες τόνους. Το 60% των πωλήσεων τυποποιημένων ελαιόλαδων αφορά το εξαιρετικά παρθένο, ενώ το 40% το παρθένο. Το 50% του τζίρου των επώνυμων ελαιόλαδων πραγματοποιείται στην Αθήνα και την Κεντρική Ελλάδα και περί το 45% στη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία. Αντίθετα, σε Κρήτη και Πελοπόννησο -που αποτελούν ισχυρές ελαιοπαραγωγικές περιοχές- η κατανάλωση τυποποιημένου ελαιόλαδου είναι πολύ μικρή.
Για το σύνολο της φετινής χρονιάς η διαφαινόμενη τάση, με βάση τους αναλυτές, υποδεικνύει ότι η αξία των πωλήσεων θα καταγράψει αύξηση της τάξεως του 6%, ενώ οι όγκοι πωλήσεων υποχωρούν με ρυθμό 18%. Πάντως, οι επιδόσεις σε επίπεδο εννεαμήνου 2023 κατέγραψαν υποχώρηση 3,4% σε αξία πωλήσεων, ενώ οι όγκοι σε λίτρα υποχώρησαν κατά 26,5%. Σύμφωνα πάντα με τις μετρήσεις της NielsenIQ, φέτος η μέση τιμή στο ελαιόλαδο ανά λίτρο αυξήθηκε κατά 30% στο ράφι, γεγονός που δικαιολογεί και την υποχώρηση στους όγκους πωλήσεων που καταγράφεται.
Η παραγωγή και το κόστος
Ενδιαφέρον στοιχείο που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι σε αυτή την πληθωριστική συγκυρία «πριμοδοτούνται» τα εξαιρετικά παρθένα ελαιόλαδα έναντι των παρθένων, ενώ ταυτόχρονα οι συσκευασίες του ενός λίτρου υπερτερούν στο καλάθι έναντι άλλων μεγαλύτερων μεγεθών. Οι τιμές στο «κλασικό» όπως το χαρακτηρίζουν οι εταιρείες παρθένο ελαιόλαδο με βάση τα στοιχεία του e-katanalotis αγγίζουν τα 16,58 ευρώ το λίτρο (στοιχεία 8/12/2023), ενώ στο εξαιρετικά παρθένο, σύμφωνα με τα ηλεκτρονικά καταστήματα των ισχυρών αλυσίδων, αγγίζει και τα 18,1 ευρώ το λίτρο. Σε ό,τι αφορά την εξέλιξη των τελικών τιμών, η διατήρηση του «ράλι» στις τιμές παραγωγού «υποθηκεύουν» τους τιμοκαταλόγους και για τους επόμενους μήνες. Ειδικότερα, έπειτα από μια μικρή περίοδο υποχώρησης οι τιμές παραγωγού στις τρέχουσες δημοπρασίες επανέρχονται στα επίπεδα των 8 ευρώ/λίτρο στην Κρήτη και ανάλογη πορεία ακολουθεί και η Πελοπόννησος.
Την ίδια ώρα, η φετινή παραγωγή βαίνει μειούμενη, με τις απώλειες να αγγίζουν ήδη το 60% στο Κολυμβάρι Χανίων, ενώ στο Ηράκλειο ενδέχεται και να το ξεπεράσουν. Ανάλογη μειωμένη πορεία παραγωγής καταγράφεται και σε Λακωνία και Μεσσηνία. Οι βροχοπτώσεις θα κρίνουν το μέλλον της νέας ελαιοκομικής περιόδου, με την ανησυχία των παραγωγών να είναι ήδη μεγάλη για επικείμενη έντονη ξηρασία μέχρι τον Ιανουάριο, γεγονός που θα επηρεάσει και την επόμενη σοδειά. Βέβαια, καθοριστικός παράγοντας στο «χρηματιστήριο» ελαιόλαδου είναι τόσο οι παραγωγικές επιδόσεις της Ισπανίας όσο και η εξέλιξη της ζήτησης από την Ιταλία.