Εάν οι δημοσκοπήσεις είναι αξιόπιστες, ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) της αξιωματικής αντιπολίτευσης της Τουρκίας, θα εκλεγεί πρόεδρος, τερματίζοντας την επί δύο δεκαετίες εξουσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (πρώτα ως πρωθυπουργός από το 2003 έως το 2014 και στη συνέχεια ως πρόεδρος από το 2014). Σύμφωνα με τις περισσότερες δημοσκοπήσεις, στις 28 Μαΐου θα διεξαχθεί δεύτερος γύρος μεταξύ του Κιλιτσντάρογλου και του Ερντογάν, καθώς κανένας από τους δύο υποψηφίους δεν θα έχει λάβει πάνω από το 50% των ψήφων στις 14 Μαΐου. Αλλά κάποιες δημοσκοπήσεις δίνουν τον Κιλιτσντάρογλου ως νικητή με 52% ή περισσότερο των ψήφων. Καμία δημοσκόπηση δεν αναδεικνύει τον Ερντογάν ως νικητή.
Μιλώντας στις 4 Μαΐου, ο Κιλιτσντάρογλου προέβλεψε με σιγουριά ότι “Θα τον συνταξιοδοτήσουμε [τον Ερντογάν]. Θα αποσυρθεί ήρεμα. Κανείς δεν πρέπει να έχει καμία αμφιβολία για αυτό”. Ωστόσο, υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία μεταξύ των κύκλων της αντιπολίτευσης ότι ο Ερντογάν μπορεί στην πραγματικότητα να μην αποσυρθεί ήρεμα.
Η δήλωση του υπουργού Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού στις 28 Απριλίου ότι “η 14η Μαΐου είναι ένα πραξικόπημα, μια προσπάθεια να γίνει αυτό που δεν κατάφεραν στις 15 Ιουλίου 2016, για να εκκαθαρίσουν την Τουρκία” υποδηλώνει ότι μια ειρηνική μετάβαση της εξουσίας δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο.
Αλλά αυτό δεν συμβαίνει επειδή ο Ερντογάν ως αυταρχικός προσκολλάται απελπισμένα στην προσωπική εξουσία. Αντίθετα, αυτό που θα αμφισβητηθεί, πράγμα που θα μπορούσε να ανατραπεί εάν ο Κιλιτσντάρογλου κέρδιζε την προεδρία, είναι ένα σύστημα για το οποίο μιλάει ο Ερντογάν, αλλά το οποίο δεν μπορεί να περιοριστεί στο πρόσωπό του. Αυτό που θα “κερδίσει” είναι αυτό το σύστημα, και αυτό μπορεί να είναι απαράδεκτο για τους εκπροσώπους του καθεστώτος.
Σε ομιλία του στην Άγκυρα την 1η Μαΐου, ο Ερντογάν είπε “Ο λαός μου δεν πρόκειται να παραδώσει την προεδρία σε κάποιον που γίνεται πρόεδρος με την υποστήριξη του Καντίλ”, αναφερόμενος στα κεντρικά γραφεία του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK) στο βόρειο Ιράκ. Ενώ η δήλωση μπορεί να ερμηνευθεί τόσο ως προσπάθεια να απεικονιστεί ο αντίπαλός του ως μη αποδεκτός για τους Τούρκους εθνικιστές ψηφοφόρους, όσο και ως σιωπηρή αναγνώριση από τον πρόεδρο ότι πρόκειται να χάσει τις εκλογές, είναι το γεγονός ότι υπογραμμίζει την κρίσιμη πτυχή των εκλογών – η κεντρική θέση του κουρδικού παράγοντα – και οι συστημικές επιπτώσεις της κουρδικής υποστήριξης στον Κιλιτσντάρογλου είναι το πιο σημαντικό.
Στις 28 Απριλίου, ο Μιτχάτ Σαντζάρ, ο συμπρόεδρος του φιλοκουρδικού Κόμματος Δημοκρατίας των Λαών (HDP) – το οποίο κατεβαίνει στις εκλογές υπό την ομπρέλα του Κόμματος της Πράσινης Αριστεράς – επισήμανε αυτό που ήταν ήδη γνωστό, ότι η Συμμαχία Εργασίας και Ελευθερίας (η συμμαχία που περιλαμβάνει το Πράσινο Αριστερό Κόμμα και πέντε σοσιαλιστικά κόμματα, μεταξύ των οποίων το Εργατικό Κόμμα της Τουρκίας) υποστηρίζει τον Κιλιτσντάρογλου. Ο Σαντζάρ υπογράμμισε ότι η κυριαρχούμενη από τους Κούρδους συμμαχία προσυπογράφει τον ίδιο στόχο με τον Κιλιτσντάρογλου, να τερματίσει αυτό που χαρακτήρισε ως “εξουσία του ενός”.
Ο συμπρόεδρος του HDP αναφερόταν στο προεδρικό σύστημα που έχει συγκεντρώσει την εξουσία σε μια εκτελεστική προεδρία, περιθωριοποιώντας ουσιαστικά το κοινοβούλιο, και το οποίο η Εθνική Συμμαχία – η συμμαχία της κύριας αντιπολίτευσης της οποίας ηγείται ο Κιλιτσντάρογλου – έχει δεσμευτεί να καταργήσει.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ: Δεν είναι τυχαίο ότι το κουρδικό πολιτικό κίνημα συσπειρώνεται σε αυτήν την πρόταση και υποστηρίζει τον Κιλιτσντάρογλου για αυτόν ακριβώς τον λόγο. Η εισαγωγή του προεδρικού συστήματος επιταχύνθηκε από την άνοδο του HDP, το οποίο το 2015 έγινε το πρώτο φιλοκουρδικό κόμμα που πέρασε το όριο του 10% στο κοινοβούλιο (το οποίο τώρα έχει μειωθεί στο 7%) μόνο του και όχι με λίστες υποψηφίων άλλων κομμάτων, που αποτελούν την τρίτη μεγαλύτερη ομάδα κομμάτων στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας. Το HDP εξακολουθεί να εκπροσωπείται στο κοινοβούλιο, αλλά αυτή η παρουσία επιφέρει λίγες συνέπειες – και είναι πιο ανεκτή για το τουρκικό κράτος – καθώς το νομοθετικό, αν και κάθε άλλο παρά ανίσχυρο, εντούτοις περιορίζεται και παραγκωνίζεται από την εκτελεστική προεδρία σε όλες τις προθέσεις και σκοπούς.
Η κατάργηση του προεδρικού συστήματος και η επιστροφή σε ένα κοινοβουλευτικό σύστημα θα αποκαταστήσει επίσης την πολιτική εξουσία στο κουρδικό πολιτικό κίνημα, ως δυνητικό βασιλιά στο κοινοβούλιο. Ο Μουράτ Καραγιλάν, ο ενεργών ηγέτης του PKK, χαίρεται που “στις 14 Μαΐου δεν θα επιλεγεί μόνο ένας πρόεδρος αλλά και ένα σύστημα”.
Οι φετινές προεδρικές εκλογές έγιναν μια ακόμη απόδειξη της ματαιότητας της συνταγματικής μηχανικής· παρά τις προσπάθειες να αποτραπεί το κουρδικό κίνημα από το να ασκήσει την εξουσία, η κουρδική υποστήριξη αποδεικνύεται καθοριστική για το αποτέλεσμα των εκλογών. Από την άλλη πλευρά, η νίκη επί των Κούρδων έχει εκθέσει τον Κιλιτσντάρογλου σε επικρίσεις από Τούρκους εθνικιστές, μια άλλη εκλογική ομάδα – μαζί με τους Κούρδους – που δεν έχει την πολυτέλεια να αποξενώσει.
Η απάντηση του Κιλιτσντάρογλου στους ισχυρισμούς του καθεστώτος ότι συναναστρέφεται με Κούρδους αυτονομιστές και “τρομοκράτες” ήταν να δηλώσει ότι “η πατρίδα και η σημαία είναι οι κόκκινες γραμμές μας” και ότι “όποιος στέκεται μαζί με τους τρομοκράτες πρέπει να καταδικαστεί”. Αυτό μπορεί να είναι αρκετά καθησυχαστικό για τους περισσότερους ψηφοφόρους. Δεν υπάρχουν ακόμη ενδείξεις στις δημοσκοπήσεις ότι η υποστήριξη του κουρδικού πολιτικού κινήματος διαβρώνει την υποστήριξη προς τον Κιλιτσντάρογλου μεταξύ των Τούρκων εθνικιστών ψηφοφόρων, αν και αυτό μπορεί τελικά να αποδειχθεί επιζήμιο, ακόμη και μοιραίο, για τις προοπτικές του. Αλλά ακόμα κι αν, όπως φαίνεται, ο λαός εκλέξει τον Κιλιτσντάρογλου, το ερώτημα είναι – για να παραφράσουμε τη δήλωση Ερντογάν – αν το κράτος πρόκειται να παραδώσει την προεδρία σε κάποιον που θα οφείλει την εκλογή του σε μεγάλο βαθμό στην υποστήριξη ενός κινήματος που αψηφά το κράτος, και αυτό θα επιφέρει συνέπειες.
Ο Αχμέτ Τουρκ, βετεράνος του κουρδικού κινήματος και κορυφαίος εκπρόσωπος του HDP, δήλωσε ότι ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν, ο φυλακισμένος ηγέτης του PKK, “θα απελευθερωθεί την επομένη των εκλογών”. Ο Σιρί Σακίκ, άλλος εκπρόσωπος του HDP είπε “θα αλλάξουμε αυτή τη δημοκρατία των εκατό ετών”. Ακόμα κι αν αυτές οι δηλώσεις μπορούν να απορριφθούν ως εκφράσεις ευσεβών πόθων, εντούτοις μιλούν για τις προσδοκίες και τις απαιτήσεις του κουρδικού κινήματος. Πράγματι, ο Τουρκ προειδοποιεί ότι ο Κιλιτσντάρογλου πρέπει να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των Κούρδων και να αποφύγει να τους απογοητεύσει.
Ο Κιλιτσντάρογλου έχει δεσμευτεί μόνο να αφήσει ελεύθερο τον Σελαχατίν Ντεμιρτάς, τον πρώην συμπροέδριο του HDP, σύμφωνα με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, και προσφέρθηκε ότι σκοπεύει να “λύσει το κουρδικό ζήτημα στο κοινοβούλιο”. Ωστόσο, το έκανε χωρίς να διευκρινίσει περαιτέρω τι μπορεί να συνεπάγεται μια τέτοια λύση. Τα αιτήματα του κουρδικού κινήματος είναι ακόμη πιο ξεκάθαρα: αποκέντρωση της εξουσίας στις κουρδικές επαρχίες της Τουρκίας, συνταγματικός επαναπροσδιορισμός της Τουρκίας ως διεθνικού, τουρκοκουρδικού κράτους και ελευθερία του Οτσαλάν και των φυλακισμένων εκπροσώπων του HDP.
Η άρνηση του Κιλιτσντάρογλου να είναι πιο συγκεκριμένος σχετικά με το πώς και σε ποιο βαθμό – αν υπάρχει πιθνότητα – θα ήταν έτοιμος να ανταποκριθεί σε αυτές τις απαιτήσεις είναι, αν και πολιτικά κατανοητή, ωστόσο προβληματική, καθώς οι ψηφοφόροι παραμένουν στο σκοτάδι σχετικά με τις προθέσεις και τα σχέδιά του, υποθέτοντας ότι όντως έχει κάποιο λεπτομερές όραμα.
Εν τω μεταξύ, οι υποψίες για το κατεστημένο της κρατικής ασφάλειας έχουν τροφοδοτηθεί από την αντίθεση του Κιλιτσντάρογλου και του CHP στις διασυνοριακές στρατιωτικές επεμβάσεις στη Συρία και το Ιράκ κατά του PKK και των θυγατρικών του. Το 2022, το CHP προσχώρησε στο HDP στο κοινοβούλιο ψηφίζοντας κατά της παράτασης της προθεσμίας για στρατιωτικές διασυνοριακές επεμβάσεις, ενώ ο Κιλιτσντάρογλου δήλωσε τότε ότι το CHP θα καταψηφίσει όλες αυτές τις προτεινόμενες επιχειρήσεις στο μέλλον.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Η κουρδική πρόκληση έχει καθορίσει την εσωτερική πολιτική πορεία της Τουρκίας – καθώς και τη σχέση της με τις Ηνωμένες Πολιτείες – κατά την τελευταία δεκαετία. Ήταν η αντιληπτή ανάγκη από το τουρκικό κράτος να ελέγξει το κουρδικό πολιτικό κίνημα αυτό που επιτάχυνε τη μετάβαση στο προεδρικό σύστημα. Σήμερα, είναι η αποφασιστικότητα του Κιλιτσντάρογλου να καταργήσει αυτό το σύστημα που του εξασφάλισε την υποστήριξη του κουρδικού κινήματος και τον οδήγησε στον δρόμο της πιθανής νίκης στις 14 Μαΐου.
Αλλά αντίστροφα, αυτό καθιστά επίσης τον Κιλιτσντάρογλου μη αποδεκτό για το κράτος, όπως δείχνει η δήλωση του υπουργού Εσωτερικών Σοϊλού ότι η νίκη του θα ισοδυναμούσε με “πραξικόπημα”.
Ωστόσο, άλλοι φορείς λήψης αποφάσεων στο κράτος μπορεί να είναι λιγότερο πρόθυμοι να υπονομεύσουν τη δημοκρατική νομιμότητα του κράτους και μπορεί να στοιχηματίσουν, σε περίπτωση που ο Κιλιτσντάρογλου κερδίσει τις εκλογές, ότι ο νέος πρόεδρος μπορεί να ελεγχθεί και να περιοριστεί, ιδίως από τους δεξιούς εθνικιστές εταίρους του στη συμμαχία. Καθησυχασμένοι ότι το σύστημα θα παραμείνει ουσιαστικά άθικτο, μπορεί να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι μπορούν να ζήσουν μαζί του.
Αυτό μπορεί στην πραγματικότητα να είναι το πιο αισιόδοξο σενάριο: ότι ο Κιλιτσντάρογλου, εάν κερδίσει τις εκλογές, γίνεται αποδεκτός από το κράτος, υπό τον όρο ότι θα δεχτεί με τη σειρά του να τηρήσει τους κανόνες του κράτους.
Διαβάστε ακόμη:
* Ερντογάν: Εύχομαι ένα επικερδές μέλλον για την Τουρκία και την δημοκρατία της