Του Κώστα Ράπτη
Οι παγκόσμιοι πόλεμοι δεν γνωρίζουν γεωγραφικούς περιορισμούς – και καταλήγουν πάντα στην ανακατανομή σφαιρών επιρροής. Ο εν εξελίξει παγκόσμιος πόλεμος, ο οποίος δεν λέει το όνομά του, παρά περιγράφεται συνήθως ως “υβριδικός”, έχει μέχρι στιγμής ως μόνο θερμό μέτωπό του την Ουκρανία – όμως μια “μετάσταση” στη Δυτική Αφρική φαντάζει πλέον όλο και πιο πιθανή. Ο πιο αδύναμος κρίκος, η Françafrique, γίνεται η εστία μεγάλων γεωπολιτικών ανατροπών.
Την τελευταία διετία, σε τέσσερις πρώην γαλλικές αποικίες της Δυτικής Αφρικής (τη Γουινέα, το Μαλί, την Μπουρκίνα Φάσο και το Τσαντ) εκδηλώθηκαν επιτυχημένα στρατιωτικά πραξικοπήματα, οι πρωτεργάτες των οποίων αναπτύσσουν “πατριωτική” ρητορική με σαφώς αντιγαλλικές αιχμές και στηρίζονται στον ένα ή τον άλλο βαθμό στη συνδρομή της ρωσικής μισθοφορικής εταιρείας Wagner. Στο επίκεντρο της αντίδρασής τους βρίσκονται όχι μόνο οι χρόνιες ασυμμετρίες της μεταποικιακής τους σχέσης με τη Γαλλία, αλλά και το γεγονός ότι η ισλαμιστική τρομοκρατία στο Σαχέλ αποτέλεσε την δικαιολόγηση της ανάπτυξης αμερικανικών και γαλλικών στρατευμάτων στην περιοχή, χωρίς όμως να κατασταλεί αποτελεσματικά.
Η Δημοκρατία του Νίγηρα παρέμενε μέχρι την προηγούμενη εβδομάδα μια χαρακτηριστική εξαίρεση: όχι μόνο τηρούσε φιλοδυτική πολιτική, αλλά αποτελούσε και τον χώρο αναδίπλωσης των γαλλικών και αμερικανικών στρατευμάτων που εκδιώχθηκαν από το Μαλί.
Η ανατροπή του προέδρου του Νίγηρα Μοχάμεντ Μπαζούμ, ο οποίος παραμένει όμηρος της προεδρικής φρουράς του, σήμανε τον συναγερμό σε πολλές πρωτεύουσες, καθώς απειλείται να δημιουργήσει μια γεωγραφικά συνεχή ζώνη χωρίς δυτικό αποτύπωμα στο Σαχέλ. Και σε αντίθεση με τις προηγούμενες περιπτώσεις, κινδυνεύει να μετατραπεί σε διακρατική σύγκρουση που θα “ρουφήξει” και άλλες χώρες της περιοχής. Οι αποφάσεις χωρών όπως η Γαλλία και η Ιταλία να απομακρύνουν τους υπηκόους τους δείχνουν ότι ο Νίγηρας αντιμετωπίζεται ήδη ως μελλοντικό πεδίο πολέμου.
Το διακύβευμα είναι μεγάλο: όχι μόνο ο Νίγηρας αποτελεί κέντρο εξόρυξης ουρανίου, αλλά και βρίσκεται στο κέντρο της διαδρομής σχεδιαζόμενων αγωγών για την τροφοδοσία της Ευρώπης με νιγηριανούς υδρογονάνθρακες, ενώ βεβαίως συνολικά η περιοχή αποτελεί θεμέλιο της γαλλικής ισχύος λόγω της νομισματικής πρόσδεσής της στην άλλοτε “μητρόπολη” δια του Φράγκου Δυτικής Αφρικής.
Οι πραξικοπηματίες κατέστησαν αμέσως σαφείς τις προθέσεις τους, διακόπτοντας τις εξαγωγές ουρανίου προς την Γαλλία. Διαθέτουν δε ένα ορισμένο λαϊκό έρεισμα, όπως προκύπτει από το πλήθος διαδηλωτών που συγκεντρώθηκε στην πρωτεύουσα Νιαμέι και μάλιστα επιχείρησε να εισβάλει στην γαλλική πρεσβεία.
Όλα αυτά ενώ στην Αγία Πετρούπολη διεξαγόταν η δεύτερη Διάσκεψη Κορυφής Ρωσίας-Αφρικής, όπου βεβαίως οι ηγέτες του Μαλί και της Μπουρκίνα Φάσο είχαν προβεβλημένη παρουσία.
Η ρωσική ηγεσία εμφανίζεται να τηρεί “λεγκαλιστική” στάση και να υπερψηφίζει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ψήφισμα με το οποίο ζητείται η αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης στον Νίγηρα. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να κάνει κάτι διαφορετικό, όταν η επιχειρηματολογία της στην ουκρανική κρίση στηρίζεται στην καταγγελία του “πραξικοπήματος” του 2014 στην Ουκρανία. Όμως την άλλη όψη του Ιανού αποτελεί η μισθοφορική εταιρεία Wagner, που ήδη έχει παρουσία σε γειτονικές χώρες.
Η κοινότητα των χωρών της Δυτικής Αφρικής (ECOWAS) πήγε την καταγγελία του πραξικοπήματος ένα βήμα παραπέρα, δίνοντας στους πραξικοπηματίες διορία μίας εβδομάδας προκειμένου να απελευθερώσουν τον πρόεδρο Μπαζούμ και διατυπώνοντας σαφή υπαινιγμό στρατιωτικής επέμβασης εάν αυτό δεν συμβεί.
Όμως με κοινή δήλωσή τους οι κυβερνήσεις του Μαλί και της Μπουρκίνα Φάσο, που έχουν δρομολογήσει από τον Φεβρουάριο διαδικασία ομοσπονδιοποίησης των δύο χωρών, κατέστησαν σαφές ότι τυχόν επέμβαση της ECOWAS στον Νίγηρα θα θεωρηθεί κήρυξη πολέμου εναντίον τους. Επιπλέον, θα τις οδηγήσει σε έξοδο από την ECOWAS, η συμμετοχή τους στην οποία έχει ανασταλεί μετά τις δικές τους πολιτειακές ανατροπές.
Ομοίως, σε δηλώσεις καταγγελίας τυχόν επέμβασης στο Νίγηρα προχώρησε η Γουινέα, η οποία θα μπορούσε να προσφέρει στο δίδυμο Μαλί-Μπουρκίνα Φάσο θαλάσσια πρόσβαση για τη λήψη εξοπλιστικής βοήθειας. Όμως η τοποθέτηση που κυρίως βαραίνει είναι αυτή της Αλγερίας, ο υπουργός Άμυνας της οποίας, όλως τυχαίως, είχε συνάντηση αυτές τις μέρες τη Μόσχα με τον Ρώσο ομόλογό του. Τις παραδοσιακά στενές σχέσεις της Αλγερίας με τη Ρωσία (και στον στρατιωτικό τομέα) υπογράμμισε άλλωστε το γεγονός ότι ο πρόεδρος της χώρας παρέστη τον Ιούνιο στο Οικονομικό Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης και ο πρωθυπουργός της στην Αφρο-ρωσική σύνοδο του Ιουλίου.
Ουσιαστικός ηγέτης και χρηματοδότης της ECOWAS είναι η Νιγηρία, την οποία πολλοί αρθρογράφοι ενθαρρύνουν να ηγηθεί επέμβασης στον βόρειο γείτονά της. Το ότι οι πρώην βρετανικές αποικίες καλούνται να “σώσουν την παρτίδα” της γαλλικής επιρροής στο Σαχέλ είναι ήδη ενδεικτικό της δύσκολης θέσης στην οποία έχει περιέλθει το Παρίσι. Αλλά οι νιγηριανοί ιθύνοντες έχουν πολλούς λόγους για να είναι επιφυλακτικοί. Το αδιέξοδο στο οποίο βυθίστηκε η Σαουδική Αραβία επεμβαίνοντας στην Υεμένη είναι διδακτικό, ενώ η Ουκρανία συνιστά ζωντανό παράδειγμα των ορίων της δυτικής στήριξης. O νιγηριανός πρόεδρος Μπόλα Τινούμπου αντιμετωπίζει αμφισβήτηση της εκλογής του τον περασμένο Φεβρουάριο καθώς και εργατικές κινητοποιήσεις. Τυχόν πολεμική περιπέτεια θα αποσταθεροποιούσε τις ήδη ταλαιπωρημένες από τη δράση της οργάνωσης Μπόκο Χαράμ βόρειες επαρχίες της Νιγηρίας και θα άφηνε μεγάλο χώρο να κινηθούν οι ισλαμιστές αντάρτες πέριξ της λίμνης Τσαντ.