Επιτακτική είναι η ανάγκη για τον εντοπισμό των ορυκτών πρώτων υλών που εκτιμάται ότι από τη μια πλευρά υπάρχει κίνδυνος στην πρόσβαση και επάρκεια τους, και από την άλλη είναι μεγάλης τεχνικοοικονομικής και κοινωνικής σημασίας για μια σειρά από στρατηγικές αλυσίδες αξίας εστιάζει η Ευρώπη συνολικά και τα κράτη-μέλη ειδικά, σύμφωνα με τον απολογισμό του Διεθνούς Συνεδρίου για τις Πρώτες Ύλες και Κυκλική Οικονομία με τίτλο «RawMat2023-2nd International Conference on Raw Materials and Circular Economy-“Raw Materials: setting the foundations for the Green Transition”».
Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στην Ελλάδα από τη Σχολή Μεταλλειολόγων – Μεταλλουργών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος.
Ελλάδα
Από την πλευρά της χώρας μας, σύμφωνα με την Υφυπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Αλεξάνδρα Σδούκου, τρεις είναι οι άξονες των προτεραιοτήτων της κυβέρνησης αναφορικά με τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες και αφορούν το τρίπτυχο έρευνα – προσέλκυση επενδυτών – επιτάχυνση στην αδειοδοτική διαδικασία. Στον τομέα της έρευνας θα επικαιροποιηθεί η καταγραφή των Δημοσίων Μεταλλευτικών Χώρων (ΔΜΧ) και θα ιεραρχηθούν ώστε να ξεχωρίσουν εκείνοι, οι οποίοι μπορούν να θεωρηθούν ώριμοι να τεθούν, άμεσα, σε διαγωνιστική διαδικασία.
Προβλέπεται επίσης η ανάπτυξη εθνικών προγραμμάτων μεταλλευτικής έρευνας για κρίσιμες, αλλά και λοιπές Ορυκτές Πρώτες Ύλες (ΟΠΥ). Τα στοχευμένα αυτά προγράμματα, που για τη νέα προγραμματική περίοδο του ΕΣΠΑ 2021-2027 θα ξεπεράσουν τα 4,5 εκατ. ευρώ, εκπονούνται από την Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ε.Α.Γ.Μ.Ε.), στην οποία έχει ανατεθεί η υλοποίηση της δημόσιας μεταλλευτικής έρευνας στον τόπο μας. Από τα Τεχνικά Δελτία που έχουν υποβληθεί, το σύνολο αυτών των έργων έχουν ως κύριο σκοπό την αξιολόγηση επιλεγμένων υφιστάμενων Δημόσιων Μεταλλευτικών Χώρων, με στόχο την αύξηση των αποθεμάτων της χώρας σε Κρίσιμες ΟΠΥ, πολύτιμα μέταλλα και μέταλλα απαραίτητα για την ενεργειακή μετάβαση, με μετρήσιμα μεγέθη οικονομικής και κοινωνικής αξίας.
Ο δεύτερος άξονας έχει κατεξοχήν επενδυτικό χαρακτήρα και αφορά στην εκκίνηση νέων διεθνών διαγωνισμών για την εκμετάλλευση κοιτασμάτων μεταλλευτικών ορυκτών σε δημόσιους μεταλλευτικούς χώρους (ΔΜΧ), με ικανοποιητικό βαθμό ωριμότητας, ώστε να προσελκύσουν το διεθνές επενδυτικό ενδιαφέρον.
Ο τρίτος άξονας προτεραιοτήτων αφορά στο αδειοδοτικό πλαίσιο, καθώς και στο πλαίσιο λειτουργίας των εξορυκτικών δραστηριοτήτων. Αφορά περαιτέρω, τα μεγάλα έργα υποδομών που απαιτούν λατομική υποστήριξη, π.χ. έργα που αφορούν είτε τους εθνικούς οδικούς άξονες είτε εμβληματικά έργα της Ε.Ε. (όπως η αποθήκευση ενέργειας – αντλησιοταμίευσης κ.λπ.) αδειοδοτούνται κανονικά.
Κοιτάσματα και νέος Μεταλλευτικός Κώδικας
Όπως τόνισε η κ. Σδούκου, ήρθε η ώρα για την Ελλάδα να προχωρήσει, άμεσα, σε πιο συγκεκριμένες δράσεις, με τελικό στόχο την κατάκτηση της στρατηγικής αυτονομίας της χώρας, αλλά και τη συνδρομή στην αυτάρκεια της Ευρώπης σε κρίσιμες πρώτες ύλες, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό. Στο πλαίσιο αυτό προχωράει η σύσταση Ειδικής Ομάδας Εργασίας, η οποία θα επεξεργαστεί σχέδιο τροποποιήσεων των διατάξεων του Μεταλλευτικού Κώδικα (Μ.Κ), με βασικό στόχο τη διευκόλυνση των επενδύσεων στον Ελληνικό Ορυκτό Πλούτο, όσο αφορά στα κρίσιμα και στρατηγικά ορυκτά. Έχουν εντοπιστεί αρκετά σημεία όπου ο Μεταλλευτικός Κώδικας απαιτεί ουσιαστική παρέμβασή, ώστε να γίνει απλούστερη, ευκολότερη και συμβατή με τις απαιτήσεις των καιρών, η διαδικασία εκμίσθωσης των μεταλλευτικών χώρων.
Ήδη, σύμφωνα την κ. Σδούκου, «η κυβέρνηση έλαβε την απόφαση και προκήρυξε το διεθνή διαγωνισμό για την εκμίσθωση του μεταλλευτικού χώρου των Μολάων και το αποτέλεσμα ήταν απολύτως θετικό. ‘Εχουν επιβεβαιωθεί οι αναλύσεις και επιπλέον, σύμφωνα με επίσημες δηλώσεις της εταιρείας, βρέθηκε το σπάνιο, κρίσιμο μέταλλο γερμάνιο (Ge), με πολλές χρήσεις στην υψηλή τεχνολογία, ενώ σύντομα προγραμματίζεται η ένταξή του σε ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πρόγραμμα. Τώρα, στο ίδιο πλαίσιο, είμαστε έτοιμοι να προχωρήσουμε τη διαγωνιστική διαδικασία για το αντιμόνιο, το οποίο εμπεριέχεται σε όλους τους καταλόγους της ΕΕ (από το 2011 μέχρι σήμερα) ως κρίσιμο και στρατηγικό μέταλλο. Γι’ αυτό είναι επιτακτική η ανάγκη διασφάλισης του ανεφοδιασμού του.
Το αντιμόνιο είναι ένα κρίσιμο μέταλλο, μεγάλης στρατηγικής σπουδαιότητας για την ευρωπαϊκή οικονομία, το οποίο -παρόλα αυτά- έχει βαθμό εξάρτησης από εισαγωγές 100% και συνεπώς ο κίνδυνος ανεφοδιασμού του είναι πολύ μεγάλος. Και θα ακολουθήσουν, σύμφωνα με το σχεδιασμό μας, και άλλοι χώροι». Σήμερα κοιτάσματα αντιμονίτη εντοπίζονται στην Κέραμο Χίου και στο Καλλυντήρι Ροδόπης.
Μining 4.0
Στο πλαίσιο του συνεδρίου ειδικό θέμα ήταν η νέα εποχή της εξόρυξης. Τις προϋποθέσεις για τη μετάβαση στο Industry 4.0 και κατ’επέκταση στο Mining 4.0 κατέδειξε η παρουσίαση Industry 4.0 roadmap for the mining industry από τις Ντόρις Σκεντέρας και Χρύσα Πολίτη, ερευνήτριες της Σχολής Μεταλλειολόγων και Μεταλλουργών του ΕΜΠ. Ο αυτοματισμός, η τεχνητή νοημοσύνη και η χρήση
drones είναι μερικά μόνο παραδείγματα της προόδου που σημειώνεται προς το Mining 4.0, το οποίο φιλοδοξεί να επιτύχει βιώσιμες, ασφαλείς και παραγωγικές λειτουργίες. Κατ’ αναλογία με το Industry 4.0, το Mining 4.0 είναι το πλαίσιο για την ενοποίηση σύγχρονων τεχνολογιών όπως το Internet of Things (IoT), τα αυτοματοποιημένα drones κ.λπ., στη μεταλλευτική βιομηχανία.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) μπορεί να συμβάλει σε πολλούς τομείς της εξορυκτικής βιομηχανίας, ειδικά στην μεταλλευτική έρευνα, στη συντήρηση. Ο αυτοματισμός, μπορεί να βελτιώσει τη λειτουργική απόδοση στο ορυχείο και να παρέχει απομακρυσμένο έλεγχο και λειτουργία των διεργασιών εξόρυξης, περιορίζοντας την έκθεση των εργαζομένων σε επικίνδυνα περιβάλλοντα. Τα drones δίνουν πρόσβαση και λήψη πληροφοριών από δυσπρόσιτες περιοχές, παρέχοντας λεπτομερείς πληροφορίες για τις συνθήκες πριν από την έναρξη των εργασιών και μειώνοντας το κόστος συντήρησης για μηχανήματα που έχουν υποστεί ζημιά. Η τεχνολογία IoT που βασίζεται στη συνέργεια ασύρματων τεχνολογιών, μικροηλεκτρομηχανικών συστημάτων και τεχνολογιών διαδικτύου μπορεί να συμβάλει στην ιχνηλασιμότητα και την ασφαλή επιτήρηση της λειτουργίας εξόρυξης και μπορεί να αυτοματοποιήσει τις διαδικασίες συλλογής δεδομένων. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη προβλήματα που λειτουργούν ανασταλτικά, όπως η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, η επίδραση του τεχνολογικού μετασχηματισμού του τομέα εξόρυξης στις τοπικές κοινωνίες καθώς και οι κανονιστικές ρυθμίσεις.