Του Κώστα Ράπτη
Ό,τι συμβαίνει στην Ισπανία δεν προορίζεται να μείνει μόνο στην Ισπανία. Και τα αποτελέσματα των πρόωρων βουλευτικών εκλογών που διεξήχθησαν την Κυριακή στη χώρα της Ιβηρικής έχουν προεκτάσεις πανευρωπαϊκές που δεν θα πρέπει να υποτιμηθούν.
Οι εκλογές μες στην καρδιά του θέρους προκηρύχθηκαν τον Μάιο από τον Σοσιαλιστή πρωθυπουργό Πέδρο Σάντσεθ, μετά τις απογοητευτικές επιδόσεις του κόμματός του στις περιφερειακές εκλογές. Το κυρίαρχο σενάριο ήθελε το αντιπολιτευόμενο Λαϊκό Κόμμα της Kεντροδεξιάς να επιτυγχάνει μεγάλη νίκη και να αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της Ισπανίας σε συνεργασία με τους ακροδεξιούς του Vox.
Όμως ο Σάντσεθ απροσδόκητα κατάφερε να αποσπάσει από ένα περιβάλλον ήττας κάτι που αντικειμενικά ισούται με νίκη. Το στοίχημα των (“αυτοκτονικών”, όπως φάνταζαν) πρόωρων εκλογών απέδωσε εντέλει κατά τρόπο αντίστοιχο με αυτόν που ο τότε καγκελάριος της Γερμανίας Γκέρχαρντ Σρέντερ υποχρέωσε την Άνγκελα Μέρκελ να περιμένει άλλη μία τετραετία για την άνοδό της στην εξουσία.
Χωρίς νίκη
Το Λαϊκό Κόμμα Αλβέρτο Νούνιεθ Φεϊχόο πράγματι σημείωσε εκτίναξη του ποσοστού του: από το 20,8% τον Νοέμβριο του 2019 στο 33,1% των ψήφων και από τις 89 έδρες στις 136, επί συνόλου 350. Όμως αυτό συνέβη με την απορρόφηση μεγάλου μέρους των ψηφοφόρων του Vox (το οποίο προσγειώθηκε από το 15,1% στο 12,4% και από τις 52 στις 33 έδρες) και, βέβαια, με την εξαφάνιση του άλλοτε πολλά υποσχόμενου κεντρώου κόμματος Ciudadanos, το οποίο αναδύθηκε στα χρόνια της δημοσιονομικής κρίσης.
Αντίθετα, οι Σοσιαλιστές του Σάντσεθ επέδειξαν αξιοσημείωτη αντοχή, αυξάνοντας το ποσοστό τους από το 28% στο 31,7% και τις έδρες τους από τις 120 στις 122. Αντίθετα, οι αριστεροί κυβερνητικοί εταίροι τους, υπό τη νέα μορφή του σχηματισμού Sumar, υποχώρησαν από το 15,3% στο 12,3% και από τις 38 στις 31 έδρες. Όμως αυτό που συμβαίνει αθροιστικά είναι ότι κανένας από τους δύο πόλους που διεκδικούν την εξουσία δεν διαθέτει κοινοβουλευτική πλειοψηφία, αλλά η Κεντροαριστερά υπό τον Σάντσεθ (ο οποίος παραμένει προσωρινός πρωθυπουργός) έχει πλέον το πλεονέκτημα, διότι διαθέτει τη δυνατότητα να συνάψει συμμαχίες με τα μικρότερα καταλανικά και βασκικά αυτονομιστικά κόμματα, είτε δεξιά είτε αριστερά, τα οποία διά της ψήφου ή της αποχής τους θα της επιτρέψουν τον σχηματισμό κυβέρνησης.
Όλα αυτά πρόκειται να κριθούν σε μια μακρόσυρτη διαδικασία, χωρίς αυστηρά χρονικά περιθώρια, με τους κομματικούς μηχανισμούς να επιδίδονται σε περίπλοκες διαπραγματευτικές ασκήσεις για λόγους εντυπώσεων.
Ο Σάντσεθ αποφασίζει
Όμως η πραγματικότητα είναι ότι τον αποφασιστικό λόγο τον έχει ένας: ο Πέδρο Σάντσεθ, ο οποίος είτε θα επιλέξει την εκ νέου προσφυγή στις κάλπες περί τον Νοέμβριο είτε θα προχωρήσει στον σχηματισμό κυβέρνησης, συγκατατιθέμενος στους όρους που θέτει το (αναντικατάστατο από την άποψη της κοινοβουλευτικής αριθμητικής) δεξιό καταλανικό κόμμα Junts υπό τον εξόριστο Κάρλες Πουτζδεμόν, εκ των πρωτεργατών του παράνομου δημοψηφίσματος του 2017 για την ανεξαρτητοποίηση της Καταλωνίας. Και οι όροι αυτοί αναμένεται να είναι σκληροί, ξεκινώντας από τη χορήγηση αμνηστίας στους διωκόμενους Καταλανούς πολιτικούς και φθάνοντας μέχρι τη νόμιμη διοργάνωση νέου δημοψηφίσματος.
Σε κάθε περίπτωση, η ισπανική Δεξιά μένει με την πικρή γεύση ότι χάνει τον έλεγχο των εξελίξεων, τη στιγμή ακριβώς που φερόταν έτοιμη να κυριαρχήσει. Και σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται στην προοπτική συγκυβέρνησης με το Vox, η οποία τρόμαξε μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος και ακόμα και τώρα στρέφει τα περιφερειακά κόμματα οποιασδήποτε χροιάς μακριά από κάθε σκέψη συγκυβέρνησης υπό τον Φεϊχόο.
Εθνικισμός και αντιφεμινισμός
Η ανάδυση του Vox το προηγούμενο διάστημα βασιζόταν κυρίως σε τρία στοιχεία: τον καστιλιάνικο εθνικισμό, ο οποίος αντισυσπειρώθηκε απέναντι στους επίδοξους “διαμελιστές” του βασιλείου, την υπεράσπιση της μοναρχίας και της κληρονομιάς του Φράνκο (η οποία απειλούνταν από τις νομοθετικές πρωτοβουλίες της Κεντροαριστεράς περί ιστορικής μνήμης), καθώς και έναν ιδιόμορφο αντιφεμινισμό καθολικής εμπνεύσεως, που έβαζε στο στόχαστρο την άμβλωση, τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα κ.ο.κ. Σε περιφέρειες όπου το Vox ήδη συγκυβερνά με το Λαϊκό Κόμματα δόθηκαν χαρακτηριστικά δείγματα γραφής επ’ αυτών.
Όμως οι διαιρετικές γραμμές που χάραξε ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος παραμένουν βαθιές. Και αυτό είναι το ένα από τα δύο ερμηνευτικά κλειδιά της εκλογικής έκπληξης της Κυριακής. Ο άλλος είναι, βέβαια, η σταδιακή επανασταθεροποίηση του ισπανικού δικομματισμού, ο οποίος κατά τη δεκαπενταετία της κρίσης είχε αποδυναμωθεί, με πρωτοφανή για την Ισπανία αποτελέσματα, όπως η εμφάνιση κυβερνήσεως συνεργασίας ή μειοψηφίας, οι αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις.
Μια νέα “κανονικότητα” στην ισπανική κοινωνία αφαιρεί τον “αέρα” από τα πανιά του λαϊκισμού. Και ο πανευρωπαϊκός αντίκτυπος του γεγονότος δεν είναι αμελητέος.
Η “κανονικοποίηση” αργεί ακόμη
Η προεξοφλούμενη συγκυβέρνηση Λαϊκού Κόμματος και Vox αναμενόταν να λειτουργήσει ως το σύνθημα της ευρύτερης “κανονικοποίησης” των ακροδεξιών μορφωμάτων στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Πόσω μάλλον που ήδη στην Ιταλία κυβερνά ένας αντίστοιχος συνασπισμός υπό την Τζόρτζια Μελόνι, με αντεστραμμένους όμως τους ρόλους του μείζονος και του ελάσσονος εταίρου.
Υπ’ αυτή την έννοια, η Μελόνι συμπεριλαμβάνεται στους χαμένους των… ισπανικών εκλογών. Η Ιταλίδα πρωθυπουργός, όπως και οι ομόλογοί της από την Πολωνία και την Ουγγαρία, είχαν εκφράσει προεκλογικά τη στήριξή τους προς το Vox, ελπίζοντας ότι η δική τους πολιτική οικογένεια θα αποκτούσε περισσότερο βαρύνοντα λόγο στα ευρωπαϊκά όργανα. Όμως οι δικές της φιλοδοξίες πήγαιναν πολύ πιο μακριά. Έχοντας αναδειχθεί σε πρωταθλήτρια του ατλαντισμού, η Μελόνι φιλοδοξούσε να ολοκληρώσει την πορεία της από το περιθώριο στο κέντρο του ευρωπαϊκού σκηνικού ως “υπεύθυνη πολιτικός” και προσέβλεπε στις ευρωεκλογές του ερχόμενου Ιουνίου για ένα στενότερο πλησίασμα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος με την ομάδα των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών. Η ίδια θα αισθανόταν πολύ βολικότερα πλέον στην πρώτη ομάδα (όπου η Ιταλία εκπροσωπείται από τον ελάσσονα εταίρο της, την απορφανισμένη από τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι Forza Italia) παρά στη δεύτερη, όπου κυριαρχεί το πολωνικό κυβερνών κόμμα.
Μολονότι δε η ευρωπαϊκή mainstream Κεντροδεξιά αρχίζει και αντιγράφει όλο και περισσότερο τη θεματολογία της λαϊκιστικής Δεξιάς και αφήνει όλο και περισσότερο ανοιχτό το ενδεχόμενο κυβερνητικών συνεργασιών μαζί της (όπως πολύ χαρακτηριστικά έπραξε με έναν τρόπο ο Κρίστιαν Μερτς των Γερμανών Χριστιανοδημοκρατών σε σχέση με την AfD), η περίπτωση του Vox υπενθυμίζει ότι τα άκρα προορίζονται να αποτελέσουν “βαρίδι”. Ή, σε κάθε περίπτωση, να προκαλέσουν εκτροχιασμούς, όπως το Brexit, που προέκυψε από την πίεση του UKIP του Νάιτζελ Φαράζ στους Βρετανούς Συντηρητικούς.