Του Κώστα Ράπτη
Για τους πολλούς το “μένουμε σπίτι” είναι απλώς η ανάμνηση από μία παροδική κρίση δημόσιας υγείας. Όμως για κάποιους, η κοινωνική αποστασιοποίηση αποτελεί τρόπο ζωής.
Το φαινόμενο παρατηρήθηκε αρχικά στην Ιαπωνία και έχει γνωστό με τον ιαπωνικό όρο hikikomori. Πρόκειται για νέους εικοσάρηδες ή τριαντάρηδες, οι οποίοι έχουν αποσυρθεί κοινωνικά και ζουν κλεισμένοι στο παιδικό δωμάτιο του πατρικού τους σπιτιού, εγκαταλείποντας την προσπάθεια να εκπληρώσουν τις απαιτητικές οικογενειακές προσδοκίες και να σταθούν στο ανταγωνιστικό εκπαιδευτικό σύστημα ή την αγορά εργασίας.
Οι hikikomori δεν αποτελούν περιθωριακό φαινόμενο, αν αναλογισθούμε ότι υπολογίζονται σε ενάμιση εκατομμύριο άτομα. Με ανησυχία δε η ιαπωνική κοινωνία αναμένει το συμβολικό ορόσημο του 2030, όταν θα αρχίσει να εγκαταλείπει τη ζωή η γενιά των γονέων των hikikomori, αφήνοντας πίσω της τα οικονομικά εξαρτημένα, κοινωνικά αποτραβηγμένα και ψυχολογικά απροσάρμοστα τέκνα της.
Και το φαινόμενο δεν συνιστά, όπως νομιζόταν μέχρι τώρα, μια ιαπωνική πολιτισμική ιδιαιτερότητα. Οι hikikomori της δυτικών κοινωνιών είναι εδώ – και γίνονται όλο και πιο πολλοί.
Κατά τον Sigmund Freud το μέτρο της ψυχικής υγείας έδινε συμπυκνωμένα η φράση “lieben und arbeiten”: να αγαπάς και να εργάζεσαι. Στις σημερινές ΗΠΑ, ωστόσο, όλο και περισσότεροι νέοι παραιτούνται και από τα δύο.
Από τους Αμερικανούς εικοσάρηδες, το 60% δεν έχουν ερωτική σχέση και από αυτούς μόνο οι μισοί αναζητούν να αποκτήσουν μία. Από δε τις παραγωγικές ηλικίες μεταξύ 25 και 54 ετών, επτά εκατομμύρια άτομα όχι απλώς βρίσκονται στην ανεργία αλλά και δεν αναζητούν εργασία.
Πώς περνά η ζωή αυτών των επτά εκατομμυρίων ανθρώπων; Οι μισοί καταναλώνουν ικανές ποσότητες συνταγογραφούμενων φαρμάκων ή μαριχουάνας και τα δύο τρίτα ζουν σε ένα νοικοκυριό, που λαμβάνει τουλάχιστον ένα επίδομα αναπηρίας μηνιαίως. Ο οικονομολόγος Nicolas Eberstadt υπολόγισε ότι περνούν 2.000 ώρες ετησίως καρφωμένοι σε μία οθόνη, όσον χρόνο δηλαδή θα αφιέρωναν οι υπόλοιποι στην εργασία.
Αλλά δεν πρόκειται μόνο για πρόβλημα της νέας γενιάς ή των κοινωνικά αποκλεισμένων. Ένας ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός Αμερικανών αναφέρουν ότι δεν έχουν φίλους. Το πρόβλημα εμφανίζεται εντονότερο μεταξύ των ανδρών και επιδεινώνεται με την ηλικία – συνιστά δε ένα είδος θανατικής καταδίκης, αφού η μοναξιά έχει μετρήσιμες επιπτώσεις στην σωματική και ψυχική υγεία και μειώνει το προσδόκιμο επιβίωσης.
Ούτως ή άλλως, το μεγαλύτερο πρόβλημα δημόσιας υγείας που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ αυτή τη στιγμή είναι οι “θάνατοι από απελπισία”, ήτοι ή εκτόξευση των πρόωρων θανάτων από (συνταγογραφούμενα και μη) οπιοειδή και αλκοόλ, καθώς και των αυτοκτονιών. Το αποτέλεσμα είναι να αποτελούν οι ΗΠΑ την μόνη ανεπτυγμένη χώρα όπου το προσδόκιμο επιβίωσης υποχωρεί, κυρίως στους κόλπους της λευκής εργατικής τάξης.
Ο καθηγητής Nader Elhefnawy από την Φλόριντα, ο οποίος μελετά την εμφάνιση των Αμερικανών hikikomori, θεωρεί ότι το φαινόμενο είναι πολυπαραγοντικό. Σε πρώτο πλάνο βρίσκονται οι οικονομικές εξελίξεις, που αποτρέπουν τον μακροπρόθεσμο προγραμματισμό ζωής, την οικοδόμηση σχέσεων, την δημιουργία οικογένειας, την αγορά σπιτιού κ.ο.κ. Κατά δεύτερο λόγο, θα πρέπει να υπολογισθεί η εξάπλωση των ψυχολογικών διαταραχών και του αυτισμού, η υποχώρηση της σεξουαλικής ζωής, ακόμη και η παρατηρούμενη μείωση των επιπέδων τεστοστερόνης στον πληθυσμό.
Στη Νότιο Κορέα, έκθεση του Υπουργείου Οικογένειας και Ισότητας των Φύλων υπολογίζει ότι περίπου 350.000 άνθρωποι ηλικίας μεταξύ 19 και 39 ετών ζουν απομονωμένοι, έχοντας μπει σε αυτό τον δρόμο ζωής από την εφηβεία τους σε ποσοστό 40%. Προκειμένου να ενθαρρύνει την κοινωνική επανένταξή τους, η νοτιοκορεατική κυβέρνηση χορηγεί στους ανθρώπους αυτούς ένα επίδομα ύψους περίπου 500 δολαρίων μηνιαίως.
Στην Ιταλία, όπου παρά τους ισχυρούς παραδοσιακούς οικογενειακούς και κοινωνικούς δεσμούς, ο σύγχρονος αναχωρητισμός έχει επίσης κάνει την εμφάνισή του, η οργάνωση Sakido ακολουθεί διαφορετική προσέγγιση: Διατηρεί τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας και διοργανώνει εργαστήρια στα οποία οι νέοι “ερημίτες” συλλογικά αναζητούν κίνητρα για να επανεμπλακούν στην κοινωνική ζωή.
Σε κάθε περίπτωση, η ακραία εξατομίκευση των κοινωνιών μας, που απειλείται να οδηγήσει σε κατάρρευση όλων των κοινωνικών δεσμών, αναδεικνύεται σε πολιτικό πρόβλημα πρώτης τάξεως – για όσον καιρό ακόμη θα έχει νόημα να μιλάμε για πολιτικά διακυβεύματα…