Του Κώστα Ράπτη
Η διήμερη επίσκεψη του Κινέζου ηγέτη Σι Τζινπίνγκ στο Βιετνάμ την προηγούμενη εβδομάδα υπήρξε η πρώτη του στη συγκεκριμένη χώρα μετά από έξι χρόνια και η τέταρτη μόλις στο εξωτερικό για το 2023 μετά από αυτές στη Ρωσία, τη Νότια Αφρική και τις ΗΠΑ.
Η σημασία της επίσκεψης, σε συμβολικό και ουσιαστικό επίπεδο, δεν μπορεί να υποτιμηθεί, διότι οι σχέσεις των δύο γειτόνων, κάθε άλλο παρά ανέφελες υπήρξαν ιστορικά. Αρκεί να θυμηθεί κανείς την κινεζική εισβολή στον βορρά του Βιετνάμ λόγω της κρίσης της Καμπότζης το 1979, μόλις τέσσερα χρόνια μετά την αποχώρηση και του τελευταίου Αμερικανού στρατιώτη από την Σαϊγκόν. Η κοινή κομουνιστική ιδεολογία Κίνας και Βιετνάμ, κάθε άλλο παρά συγκρατούσε τις εντάσεις, καθώς στη σινο-σοβιετική διένεξη το Ανόι είχε επιλέξει την πλευρά της Μόσχας.
Πράγμα που εξηγεί το γιατί, ενώ ο πόλεμος των ΗΠΑ στο Βιετνάμ σημάδεψε την ιστορία αμφοτέρων, σήμερα οι δύο αυτές πλευρές αποδεικνύονται ιδιαίτερα πρόθυμες να ανοιχτούν η μία στην άλλη. Σε όσους μάλιστα σοκάρονται από μια τέτοια εξέλιξη, οι Βιετναμέζοι απαντούν θυμόσοφα ότι ο ανταγωνισμός τους με τις ΗΠΑ κράτησε μερικές δεκαετίες ενώ με την Κίνα μερικούς αιώνες.
Και πράγματι, της επίσκεψης του Σι προηγήθηκε κατά τρεις μήνες η (ιστορική οπωσδήποτε) μετάβαση στο Βιετνάμ του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, σε επισφράγιση την αναβάθμισης της διμερούς συνεργασίας, την στιγμή που η Ουάσιγκτον επείγεται να εγείρει αναχώματα πέριξ των Κινέζων ανταγωνιστών της. Μόνο το Βιετνάμ μπορεί να επαίρεται ότι δέχθηκε μέσα στην ίδια χρονιά τους ηγέτες τόσο των ΗΠΑ όσο και της Κίνας.
Η βιετναμική πολιτική της πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής και της επαναπροσέγγισης με παλαιούς αντιπάλους έλαβε στον δημοσιογραφικό λόγο το γλαφυρό όνομα της “διπλωματίας του μπαμπού”.
Στο Ανόι (και συνολικά στην νοτιοανατολική Ασία) δεν επικρατεί η λογική του “μηδενικού αθροίσματος”. Εξ ου και με την υποδοχή του Σι Τζινπίνγκ το Βιετνάμ μοιάζει να “λυγίζει το ραβδί” (ή μάλλον, το… ευέλικτο μπαμπού) προς την άλλη πλευρά.
Παρά τις ανησυχίες ασφαλείας που γεννά (δεδομένων και τις διαμαχών του Πεκίνου με τους γείτονές του για τις δικαιοδοσίες στη Νότια Θάλασσα) η κινεζική ανάδυση, για την οποία και αναζητούνται τα κατάλληλα αντίβαρα, το δέλεαρ της οικονομικής συνεργασίας με την μεγαλύτερη, σε όρους αγοραστικού ισοδυνάμου, οικονομία του πλανήτη είναι εξίσου ισχυρά. Η δυναμική της περιφερειακής ολοκλήρωσης είναι ισχυρή και το Βιετνάμ ειδικότερα επωφελείται από το πέρασμα της Κίνας σε μια οικονομία υψηλότερου εργατικού κόστους αναδεικνυόμενο σε νέο κόμβο της παγκόσμιας μεταποίησης. Η πολιτική υποχρεώνεται να κινηθεί στους ρυθμούς της οικονομίας, η οποία ενσωματώνει όλο και περισσότερο το Βιετνάμ στις κινεζικές εφοδιαστικές αλυσίδες (οι ανθούσες βιετναμικές εξαγωγές ενσωματώνουν όλο και περισσότερα υλικά και εξαρτήματα από την Κίνα).
Άλλωστε η λογική του win-win είναι βαθιά εγγεγραμμένη στην ασιατική φιλοσοφία. Στο Πεκίνο κωδικοποιείται με την έκφραση “Κοινότητα Κοινού Πεπρωμένου” (人类命运共同体), η οποία αρχικά λανσαρίστηκε από τον τότε ηγέτη Ζου Ζιντάο στο 17ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας το 2007 για να περιγράψει τη σχέση της ηπειρωτικής χώρας με την Ταϊβάν. Αργότερα, με την προσθήκη της φράσης “για την ανθρωπότητα” το κοινό αυτό μέλλον προβλήθηκε ως ευρύτερο περιφερειακό όραμα.
Το Βιετνάμ καθίσταται η όδγοη από τις δέκα χώρες της ASEAN (Ένωσης Κρατών Νοτιοανατολικής Ασίας) η οποία προσχωρεί στο “Κοινό Πεπρωμένο”, εξαιρουμένων πλέον μόνο των Φιλιππίνων και της Σιγκαπούρης.
Τούτο δεν σημαίνει απεμπόληση των εθνικών διεκδικήσεων στη Νότια Σινική Θάλασσα, ούτε υποστολή των επιφυλάξεων απέναντι σε τυχόν υπέρμετρη οικονομική εξάρτηση από την Κίνα. Διόλου τυχαία, πριν από λίγες εβδομάδες ο Βιετναμέζος πρόεδρος βρέθηκε στην Ιαπωνία σε αναζήτηση επενδύσεων, ενώ ταυτόχρονα συνεχίζονται οι διαπραγματεύσεις με την παλαιά φίλη Ρωσία για την προμήθεια νέων εξοπλισμών.
Εξού και κατά την επίσκεψη του Σι υπεγράφησαν 36 συμφωνίες, σχετιζόμενες κυρίως με την ψηφιακή συνεργασία και τις σιδηροδρομικές συνδέσεις, αντί των αρχικώς προβλεπόμενων 45, καθώς το Βιετνάμ (δεύτερη μεγαλύτερη σε κοιτάσματα σπανίων γαιών χώρα παγκοσμίως μετά την Κίνα) δεν ενθουσιάζεται με την κινεζική πρόταση να προωθεί τα προϊόντα των εξορύξεων της στον βόρειο γείτονα για επεξεργασία.
Αλλά έστω και έτσι, το κλίμα κατά την επίσκεψη του Σι υπήρξε ιδιαίτερα θερμό, βοηθούσης και της συχνής επίκλησης της κοινής ιδεολογίας των δύο καθεστώτος. Άλλωστε, εντός του Βιετνάμ η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος έχει προβεί σε απομάκρυνση (στο πλαίσιο “εκστρατείας κατά της διαφθοράς”) σειράς στελεχών φιλοδυτικού προσανατολισμού, με τον νου στραμμένο στις πολιτικές διεκδικήσεις ή ακόμη και μία “έγχρωμη επανάσταση” που θα μπορούσε να προκύψει από την διόγκωση της μεσαίας τάξης κατά τα τελευταία αυτά χρόνια της οικονομικής ανάπτυξης.
Ακόμη όμως και στα θέματα “σκληρής πολιτικής” οι δύο χώρες βρίσκουν ενός είδους κοινή γλώσσα, αν κρίνουμε από την απόφασή τους να διενεργούν κοινές περιπολίες στον Κόλπο του Πεκίνου, ενώ ο Σι Τζινπίνγκ εξέφρασε και την ελπίδα ότι οι Βιετναμέζοι οικοδεσπότες θα στηρίξουν τη χώρα του στην επιδίωξη της “εθνικής επανένωσής” της, δηλ. της ενσωμάτωσης της Ταϊβάν.
Σε κάθε περίπτωση, η Άπω Ανατολή επιθυμεί την επίλυση των περιφερειακών της ζητημάτων χωρίς περιττές εντάσεις και παρεμβολή τρίτων. Οι πολυδιάστατες συνεργασίες επιτρέπουν στο Βιετνάμ, το οποίο ολοένα και πιο συχνά θα βρίσκεται εφεξής στο επίκεντρο θετικού διεθνούς ενδιαφέροντος, να αντικρίζει τον μεγάλο βόρειο γείτονά του ως ίσος προς ίσον. Όλα τα άλλα ανήκουν σε λογικές μηδενικού αθροίσματος (zero sum), που αποτελούν βέβαια το αντίθετο του win-win.