Τον Σεπτέμβριο του 1991 ο Σάμουελ Γιέμποα από τη Γκάνα πεθαίνει σε εμπρηστική επίθεση νεοναζιστών σκίνχεντ στο Ζααρλουί. Η δίκη ξεκίνησε με καθυστέρηση πάνω από 30 χρόνια.
“Όταν πήρα την κλήση να παραστώ στη δίκη, ξεθάφτηκαν οι μνήμες μου” λέει ο Τζο Ε. (το όνομά του είναι αλλαγμένο) στη Deutsche Welle. Ο Τζο Ε. είναι μάρτυρας στη δίκη που συνεχίζεται σήμερα ενώπιον του Εφετείου στο Κόμπλεντς. Η ακροαματική διαδικασία έχει ξεκινήσει από πέρυσι τον Νοέμβριο και αφορά σε μια εμπρηστική επίθεση που έγινε στις 19 Σεπτεμβρίου του 1991 σε κατάλυμα για πρόσφυγες-αιτούντες ασύλου από την Γκάνα, τη Νιγηρία, την Ακτή Ελεφαντοστού, τη Μαυριτανία, το Σουδάν και την Γιουγκοσλαβία.
Το κατάλυμα βρισκόταν σε συνοικία του Ζααρλουί. Τότε ο δράστης ή οι δράστες είχαν ρίξει βενζίνη στην ξύλινη σκάλα του καταλύματος που εξαπλώθηκε αστραπιαία μέχρι τους επάνω ορόφους του πρώην ξενοδοχείου.
“Πεθαίνω, πεθαίνω!”
Ο Σάμουελ Κόφι Γιέμποα, ετών 27 από τη Γκάνα έχασε τη ζωή μέσα στις φλόγες. Εκείνο το βράδυ ο Τζο Ε. ξύπνησε από τρεις δυνατές εκρήξεις. “Μετά είδα καπνό και φλόγες, όλος ο τοίχος πήρε φωτιά” θυμάται. Στη συνέχεια φώναξε δυνατά έναν φίλο του που βρισκόταν στον πάνω όροφο του σπιτιού. “Είχε περάσει στην κυριολεξία μέσα από τη φωτιά, είχε εγκαύματα και πληγές”. Δύο άλλοι νεαροί άνδρες από τη Νιγηρία τραυματίστηκαν επίσης πηδώντας από το παράθυρο για να σωθούν. Ξαφνικά από τη σοφίτα ακούστηκαν κραυγές για βοήθεια από τον Σάμουελ Γιέμποα” θυμάται ο Τζο Ε.
“Φώναζε στη γλώσσα του ‘mewuo ye, mewuo ye’- πεθαίνω, πεθαίνω!”. Οι φλόγες τον παγίδευσαν. Και μετά σιωπή. Οι πυροσβέστες τον μετέφεραν με σοβαρά εγκαύματα σε όλο του το σώμα στο νοσκομείο. Τρεις ώρες αργότερα πεθαίνει. Κατά τη διάρκεια της ίδιας νύχτας η αστυνομία ξεκίνησε τις ανακρίσεις όσων επέζησαν από το ινφέρνο. Οι έρευνές τους κινήθηκαν προς την κατεύθυνση κυκλωμάτων διακίνησης ναρκωτικών και οργανωμένου έγκληματος. Μόνο μέρες αργότερα ξεκίνησαν ανακρίσεις και σε μέλη της νεοναζιστικής σκηνής των σκίνχεντ στο Ζααρλουί.
Το 1992 η αστυνομία σταματάει εντελώς τις έρευνες και κλείνει τον φάκελο μετά από σχεδόν ένα χρόνο, χωρίς να έχει κάνει ουσιαστικές έρευνες στους κύκλους των ακροδεξιών. Ένα μήνα πριν από τον θάνατο του Γιέμποα είχε ήδη σημειωθεί εμπρηστική επίθεση σε άλλο ξενώνα προσφύγων σε κοντινή συνοικία της πόλης και ακολούθησαν και άλλες. Είχαν μάλιστα σταλεί επιστολές με απειλές θανάτου και στα δύο καταλύματα.
“Έχει κανείς την εντύπωση ότι η αστυνομία το αντιμετώπισε σαν να ήταν φάρσα, παρά το ότι ένας άνθρωπος έχασε τη ζωή του κι άλλοι έχουν υποστεί σοβαρούς τραυματισμούς που τους ακολουθούν για όλη τους τη ζωή τους” λέει η Χάικε Κλέφνερ, από την Ένωση Συμβουλευτικών Κέντρων για θύματα δεξιάς, ρατσιστικής και αντισημιτικής Βίας (VBRG). “Αυτή η έλλειψη ενδιαφέροντος εκ μέρους των διωκτικών αρχών τη δεκαετία του 1990 τους εδωσε το μήνυμα ότι η ´ζωή σου δεν αξίζει τίποτα από τη δική μας οπτική γωνία´, ενώ στους δράστες και τους συμπαθούντες τους δόθηκε έμμεσα το μήνυμα ότι θα την γλίτωναν”. Η έκθεση της Υπηρεσίας Προστασίας του Συντάγματος του 1991 είχε ήδη χαρακτηρίσει τη φονική επίθεση ως πράξη βίας με ακροδεξιό υπόβαθρο.
“Ήταν η κόλαση στη γη”
Σήμερα, πάνω από 30 χρόνια από αυτό το έγκλημα ο Τζο Ε. λέει ότι χαίρεται που η δίκη συνεχίζεται για “να βγει η αλήθεια στο φως”. Κατά τη διάρκεια τη κατάθεσής του, λίγα μέτρα πιο μακριά, κάθεται ο Πέτερ Σ. από τη νεοναζιστική σκηνή των σκίνχεντ του Ζααρλουί, μια πόλη στην καρδιά της δυτικής Γερμανίας. Η ομοσπονδιακή εισαγγελία τον κατηγορεί για δολοφονία, απόπειρα δολοφονίας και εμπρησμό με κίνητρο εθνικοσοσιαλιστικές και ρατσιστικές πεποιθήσεις. Αρχικά ο κατηγορούμενος είχε αρνηθεί οποιαδήποτε ανάμειξη στο έγκλημα.
Όταν όμως το δικαστήριο άφησε να εννοηθεί ότι υπήρχαν μαρτυρίες σε βάρος, μέσω του εντολέα του παραδέχθηκε ότι ήταν παρών όταν ένα άλλο μέλος των σκίνχεντ έριχνε βενζίνη και έβαζε φωτιά στο κατάλυμμα, όπου βρήκε φριχτό θάνατο ο Σάμουελ Γιέμποα. “Ήταν η κόλαση στη γη”, λέει ο Τζο Ε. όταν θυμάται τη νύχτα της επίθεσης. Περιγράφει πόσο τραυματίστηκε και ψυχικά, ότι πάσχει από κατάθλιψη και πόσο υποφέρει μέχρι σήμερα επειδή δεν πήρε καμιά βοήθεια. Δεν φοβήθηκε την επίθεση γιατί έχει μαύρη ζώνη στο κουνγκ φου. “Μπορώ να υπερασπιστών τον εαυτό μου.”
Για πάνω από 30 χρόνια, ο Τζο Ε. δεν είχε πάρει τίποτα από τις αρχές του Ζάαρλαντ εκτός από μια ειδοποίηση απέλασης λίγο μετά την επίθεση, όπως και τουλάχιστον άλλος ένας επιζών. Μόλις φέτος έλαβε γράμμα από τον εντεταλμένο προστασίας θυμάτων της πόλης. Σε αυτήν του πρότεινε διάλογο και υποστήριξη. Τα χρόνια που ακολούθησαν την Γερμανική Επανένωση έγιναν πολλές εμπρηστικές επιθέσεις σε κέντρα φιλοξενίας προσφύγων και αιτούντων άσυλο από ακροδεξιές ομάδες.
Μάλιστα η εισαγγελία έκανε λόγο για “ατμόσφαιρα πογκρόμ”. Όπως λέει η Χάικε Κλέφνερ “η αστυνομία και οι υπηρεσίες προστασίας του συντάγματος κατέγραψαν τουλάχιστον 1250 ακροδεξιές εμπρηστικές επιθέσεις ανάμεσα στο 1990 και 1994”. Οι εγκληματολόγοι εκφράζουν την υπόθεση ότι μόνο ένα ποσοστό της τάξης του 20% από αυτές έχει διαλευκανθεί. Ενδεικτικό είναι οτι η πόλη του Ζααρλουί έκανε λόγο για ρατσιστική επίθεση μόλις τώρα, λίγο πριν από την 32η επέτειο και καθυστέρησε να τοποθετήσει αναμνηστική πινακίδα στον τόπο του εγκλήματος.
Ομολογία σε μπάρμπεκιου;
Τρεις οργανώσεις κράτησαν ζωντανή τη μνήμη του Σάμουελ Γιέμποα για δεκαετίες: το Συμβούλιο Προσφύγων του Ζάαρλαντ, η Αντιφασιστική Δράση Ζάαρ και η Δράση Τρίτος Κόσμος ζητώντας αποζημίωση για τους πληγέντες και διελεύκανση με δημοσιοποίηση όλων των φακέλων και των συνεπειών. Στη Γερμανία ο φόνος δεν παραγράφεται. Αλλά οι έρευνες σε βάρος του Πέτερ Σ. ξεκίνησαν και πάλι χάρη σε μια μάρτυρα. Σε ένα μπάρμπεκιου το 2007 φέρεται να της είπε ότι ήταν αυτός που έβαλε τη φωτιά στο προσφυγικό κατάλυμα. Και μόλις εκείνη έμαθε ότι από τον εμπρησμό έχασε τη ζωή του ένας άνθρωπος, αποφάσισε να το καταγγείλει στην αστυνομία. Και το επιβεβαίωσε ενόρκως στη δίκη.
Σε αντίθεση με το 1991 μετά από αυτήν την πληροφορία εισαγγελία και αστυνομία ξεκίνησαν εντατικές έρευνες κατά του ακροδεξιού χώρου στο Ζάαρλουι. Ο Γενικός Εισαγγελέας (GBA) ανέλαβε την υπόθεση και απήγγειλε κατηγορίες. Από τον Νοέμβριο του 2022, η δίκη βρίσκεται σε εξέλιξη με πρόεδρο του δικαστηρίου τον δικαστή Κόνραντ Λάϊτγκες. “Δεν το βάζουμε κάτω, αναποδογυρίζουμε κάθε πέτρα”, δήλωσε κατά τη διάρκεια της δίκης.
“Εκτός από το να στείλει τα σωστά μηνύματα στους δράστες, η δίκη θα μπορούσε επίσης να δώσει και ένα μήνυμα σε χιλιάδες επιζώντες θύματα της ακροδεξιάς βίας τη δεκαετία του 1990”, ελπίζει η Χάικε Κλέφνερ. Θα μπορούσαν να μάθουν από το παράδειγμα αυτής της δίκης ότι το κράτος λαμβάνει σήμερα σοβαρά υπόψη την προστασία τους.
Και ο Τζο Ε.; “Νόμιζα όλα αυτά τα χρόνια ότι είχε ξεχαστεί”, λέει και ελπίζει για τον φίλο του Σάμουελ Κόφι Γιέμποα “ότι θα αποδοθεί δικαιοσύνη, ότι δεν πέθανε μάταια”. Η ετυμηγορία αναμένεται τον Οκτώβριο.